Manual de Hábitats de Galicia.

Concepto e Definición de Hábitat

Previa á definición de ecosistema de Tansley (1935), o botánico francés Flahault (1900) definía estación como "circunscrición de extensión calquera, pero moi a miúdo restrinxida, que representa un conxunto completo e definido de condicións de existencia. A estación resume todo o que é necesario para as especies que a ocupan, a combinación dos factores climáticos e xeográficos cos factores edáficos e biolóxicos, é dicir, as relacións de cada especie co chan e coas especies ás cales está asociada".

Seguindo a Flahault, o célebre geobótanico catalán Huguet del Villar definía en 1929 o termo "hábitat" como: "Hábitat" = Localización = Cuarto. Expresión en latín que indica o lugar xeográfico (altitude, latitude, lonxitude) onde vive un individuo ou unha comunidade". Esta definición que como outras formuladas por H. do Villar tiveron unha grande difusión a nivel internacional, e así no glosario que acompaña o texto da Convención sobre a Diversidade Biolóxica defínese hábitat como "o lugar ou tipo de ambiente no que existen naturalmente un organismo ou unha poboación".

A irrupción do concepto de ecosistema (Tansley 1935), leva a que nos tratados de ecoloxía (Odum 1953, Margalef 1974; Ricklefs & Miller 2000; Molles 2005; Begon et al. 2006), se empregue o termo hábitat no sentido dado por Huguet del Villar, é dicir para facer referencia ao lugar en que pode atoparse unha especie, mentres que se usa o termo "nicho ecolóxico" para aludir á función ecolóxica dun organismo na súa comunidade.

O bioxeográfo Jean Blondel (1979,1995) reorienta o concepto de hábitat cara a unha visión máis ecolóxica do termo, o cal terá unha ampla e rápida aceptación nos estudios ecolóxicos e bioxeográficos baseados no emprego de sensores remotos de observación da superficie terrestre e dos sistemas de información xeográfica.



A definición de Blondel será empregada na clasificación de hábitats auspiciada pola Unión Europea, e levada a cabo mediante o proxecto CORINE – Biotopes (EUR-12587/3 1991) que será posteriormente adoptada nos proxectos A Classification of Paleartic Habitats (Devillers et al. 1992) e a base de datos Physis (Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique 1995), auspiciados polo Consello de Europa, sendo igualmente empregada no programa EUNIS – Hábitat da European Environment Agency (EEA). O nivel de resolución cartográfica adoptado pola tipoloxía CORINE é aquel dos requirimentos ecolóxicos de pequenos vertebrados, grandes invertebrados e plantas vasculares.

Un hábitat é, pois, unha expresión territorial repetible dunha fracción do ecosistema na configuración da cal e, polo tanto, na súa identificación e valoración, débese ter en conta un conxunto irregular de características abióticas (xeográficas, xeolóxicas, xeomorfolóxicas), bióticas (compoñentes da biodiversidade, estrutura e dinámica da biocenose, funcións ecolóxicas), e antrópicas (tipos de aproveitamentos, transformacións). Deste modo atópanse hábitats en cuxa delimitación e configuración predominan factores abióticos (esteiros, rías, augas mariñas profundas, covas mariñas), fronte a outros puramente bióticos de orixe natural (carballeiras galaico-portugueses, faiais) ou modulados pola acción humana (prados de sega, bosques de Castanea sativa).
 




A aplicación dos SIX (Sistemas de Información Xeográfica) e dos sistemas de observación remota permite abordar a análise bioxeográfica do ecosistema terrestre a partir dun conxunto de unidades xerarquizadas, que de maior a menor orde se corresponden cos biomas, as eco-rexións ou biorrexións, as paisaxes e os hábitats (Ramil-Rego et al. 2005). Os hábitats poden á súa vez diferenciarse en tres grandes categorías, megahábitats, que representan grandes extensións de carácter homoxéneo de máis de 50 ha de superficie. En condicións prístinas os megahábitats tenderían a ser dominantes nun espazo xeográfico, confundíndose cos tipos de paisaxes, non obstante nos espazos cunha importante antropización, como acontece na maior parte da área continental europeo, os megahábitats de carácter natural tenden a ser cada vez máis escasas, chegando mesmo a desaparecer, mentres que se son frecuentes, megahábitats de carácter antrópico, de escasa diversidade.
 
Nas áreas antropizadas, os hábitats naturais, cando están presentes tenden a ocupar escasas dimensións, que oscilan entre 50 ha e 1-0,5 ha, e que conforman os mesohábitats. A maioría dos mesohábitats proceden da fragmentación antrópica dos megahábitats prístinos (bosques, marismas, corredores fluviais, sistemas dunares, matogueiras, etc), pero tamén atopan ecosistemas, cuxa menor dimensión, veñen marcadas por condicionantes topográficos, xeolóxicos, ou simplemente climáticos (lagoas, covas, turbeiras altas, etc). Independente da súa natureza e da súa dinámica temporal, os mesohábitats son considerados os elementos clave "tesela" que conforman os tipos de paisaxe, representando ademais a unidade básica para a análise e xestión dos compoñentes territoriais da biodiversidade.
 
Por debaixo de 1-0,5 ha, situaríanse os microhábitats, ou ben diferenciaríase entre os macrohábitats (1-0,5 ha a 1 m2) e os microhábitats (<1 m2). Independentemente do esquema adoptado a análise dos microhábitats ou dos macro/microhábitats, tende a ser moi complexo e laborioso, dificilmente asumible no estudio da maioría das unidades xeopolíticas. Así soamente a identificación dos tipos de hábitats cun grao de resolución cartográfica inferior ás 0,5 ha, soamente se efectúa na actualidade en áreas de grande valor ecolóxico (parques naturais de dimensións reducidas, humidais, sistemas costeiros, núcleos poboacionais de especies protexidas), ou para facer fronte a problemas ambientais xerados por contaminación ou por incendios. No resto dos casos, a economía de recursos, e de tempo, determinan o seu tratamento integrado dentro dos mesohábitats.