1.- Marco de referencia
O Tratado de Funcionamento da Unión Europea, TFUE [Tratado de Funcionamento da Unión Europea, do 13 de decembro de 2007, versión consolidada (DO C 202 de 7.6.2016, pp. 47-360]. que deriva do Tratado de Lisboa, elaborouse a partir do Tratado constitutivo da Comunidade Europea (TCE ou Tratado CE), segundo establece o Tratado de Maastricht.
O Tratado de Funcionamento da Unión Europea (TFUE, 2007(2016) estipula que a política da Unión no ámbito do medio ambiente contribuirá a alcanzar os seguintes obxectivos:
- A conservación, a protección e a mellora da calidade do medio ambiente.
- A protección da saúde das persoas.
- A utilización prudente e racional dos recursos naturais.
- O fomento de medidas a escala internacional destinadas a facer fronte aos problemas rexionais ou mundiais do medio ambiente e en particular a loitar contra o cambio climático.
A política da Unión no ámbito do medio ambiente terá como obxectivo alcanzar un nivel de protección elevado, tendo presente a diversidade de situacións existentes nas distintas rexións da Unión. Na elaboración da súa política na área do medio ambiente, a Unión terá en conta:
- Os datos científicos e técnicos dispoñibles,
- As condicións do medio ambiente nas diversas rexións da Unión.
- As vantaxes e as cargas que poidan resultar da acción ou da falta de acción.
- O desenvolvemento económico e social da Unión no seu conxunto e o desenvolvemento equilibrado das súas rexións.
Acorde con estes principios, a Comisión Europea puxo en marcha distintas estratexias e normativas cuxo obxectivo final foi contribuír a deter a perda de biodiversidade ocasionada polo impacto adverso das actividades humanas, así como promovendo un uso máis racional e sostible dos recursos naturais.
A Estratexia da Unión Europea sobre Biodiversidade ata 2020, aprobada en 2011 [Enlace: Eurlex] incluía, entre os seus obxectivos, o mantemento e mellora de ecosistemas e servizos ecosistémicos non máis tarde de 2020 mediante a creación dunha infraestrutura verde e a restauración de polo menos o 15% dos ecosistemas degradados. Isto implica, entre outras consideracións, que os estados membros da Unión Europea cartografarán e avaliarán o estado dos ecosistemas e os seus servizos nos seus respectivos territorios, calcularán o valor económico dos devanditos servizos e promoverán a integración dese valor nos sistemas de contabilidade e información a nivel nacional e europeo non máis tarde de 2020.
No ano 2013, a Comisión aprobou a: Comunicación Infraestrutura verde: mellora do capital natural de Europa [Comisión al Parlamento Europeo, ao Consello, ao Comité Económico e Social europeo e ao Comité das Rexións: Infraestrutura verde: mellora do capital natural de Europa. COM (2013) 249 final. 6/05/2013], documento coñecido como Estratexia da Unión Europea en materia de Infraestrutura Verde. Nesta Comunicación, defínese a infraestrutura verde como: “unha rede de zonas naturais e semi-naturais e doutros elementos ambientais, planificada de forma estratéxica, deseñada e xestionada para a prestación dunha extensa gama de servizos dos ecosistemas. Incorpora espazos verdes (ou azuis no caso dos ecosistemas acuáticos) e outros elementos físicos de espazos terrestres (incluídas as zonas costeiras) e mariños. Nos espazos terrestres, a infraestrutura verde está presente nas contornas rurais e urbanas”.
A Estratexia de Infraestrutura Verdes da UE (2013) promove a protección, restauración, creación e mellora das infraestruturas ecolóxicas. A estratexia mostra como as infraestruturas ecolóxicas (IG) e as solucións naturais poden achegar beneficios ecolóxicos, económicos e sociais en diversos ámbitos políticos da UE. Isto inclúe a política da UE en materia de cambio climático e adaptación, entre outras moitas, como a política agrícola común, a política marítima e pesqueira da UE, a xestión do risco de catástrofes, a política urbana, da auga, da saúde, da enerxía ou do transporte da UE. Sempre que a infraestrutura verde ofreza unha alternativa ás medidas grises, a solución verde debe apoiarse ou establecerse como complemento.
A Estratexia de IG establece catro liñas de traballo prioritarias:
- Promover as infraestruturas ecolóxicas nos principais ámbitos políticos.
- Mellorar a información, reforzar a base de coñecementos e promover a innovación.
- Mellorar o acceso ao financiamento.
- Contribuír ao desenvolvemento de proxectos de indicacións xeográficas a escala da UE.
Ademais, as indicacións xeográficas e os corredores verdes deben apoiarse nun compoñente espacial elevado e non deben terminar nos internados territoriais. Por tanto, o desenvolvemento dunha rede transeuropea de infraestrutura verde en Europa é outro obxectivo da estratexia.
2.- Implementación da Infraestructura Verde na Unión Europea
En 2015, publicouse o informe: Apoiando a Implementación de Infraestruturas Verdes (2015), que inclúe recomendacións xerais sobre como promover a IG, así como fichas informativas específicas por países e sectores.
En 2019, a Comisión publicou un documento de orientación e dous informes de revisión sobre os progresos da aplicación [European Commission. Brussels, 24.5.2019. SWD(2019) 193 final. Commission staff working document. Guidance on a strategic framework for further supporting the deployment of EU-level green and blue infrastructure].
O documento de orientación da UE sobre un marco estratéxico para seguir apoiando o despregamento de infraestruturas verdes e azuis a nivel da UE (2019) céntrase nas orientacións para ampliar os investimentos en proxectos de infraestruturas xeográficas a escala da UE. Preséntanse e explican ferramentas e instrumentos de apoio, incluídos i) instrumentos de financiamento para apoiar investimentos estratéxicos en proxectos de IG a escala da UE; II) marcos de acción prioritarios (que son instrumentos de planificación que especifican as necesidades de financiamento para a aplicación de Natura 2000 e IG)); e iii) instrumentos científicos ou técnicos, como a iniciativa da UE sobre cartografía e avaliación dos ecosistemas e os seus servizos (MAES), e os instrumentos do sistema de información xeográfica (SIG). No anexo do documento de orientación figura información máis detallada sobre as fontes de financiamento existentes da UE, sobre os cobeneficios e sobre varios estudos de caso pertinentes.
Os dous informes de revisión analizan os progresos realizados no desenvolvemento da infraestrutura verde (IG) e os desafíos atopados na aplicación das catro liñas de traballo prioritarias da Estratexia de IG da UE (véxase máis arriba). A revisión dos avances na aplicación da estratexia de infraestruturas ecolóxicas da UE (2019) resume as leccións aprendidas e formula recomendacións para futuras accións. O informe Información adicional sobre a revisión da aplicación da estratexia de infraestrutura verde da UE (2019) proporciona máis detalles sobre a integración das indicacións xeográficas noutras políticas da UE e a aplicación nos Estados membros da UE.
Con respecto á adaptación ao cambio climático e a política de adaptación ao cambio climático da UE, os informes de revisión sinalan que as IG e as solucións baseadas nos ecosistemas son cada vez máis importantes e aceptadas. Ambos os conceptos abórdanse especificamente na Estratexia de adaptación ao cambio climático da UE (COM(2013) 216), e faise referencia ás indicacións xeográficas como parte de varias accións estratéxicas. A nivel internacional, o Convenio sobre a Diversidade Biolóxica (CDB) salienta repetidamente os beneficios das indicacións xeográficas e as solucións baseadas nos ecosistemas no contexto do cambio climático e a adaptación. En xeral, a estratexia de indicacións xeográficas da UE apoiou con éxito a sensibilización e a aplicación das indicacións xeográficas en moitos ámbitos. Os informes destacan varios exemplos de boas prácticas de integración das indicacións xeográficas en diferentes políticas da UE, de proxectos e actividades de IG nos Estados membros da UE.
Ambos os informes de revisión conclúen que sucederon moitas cousas nos últimos anos, pero aínda queda moito por facer. Recoméndase que se faga maior fincapé nos beneficios económicos, sociais e doutro tipo derivados das indicacións xeográficas e as solucións baseadas nos ecosistemas. Aínda existe a posibilidade de seguir desenvolvéndoo e de reforzar a integración efectiva das indicacións xeográficas nas políticas e a lexislación pertinentes da UE.
Posteriormente, a Estratexia da Unión Europea sobre Biodiversidade para 2030, aprobada en 2020 [Comunicación da Comisión ao Parlamento Europeo, ao Consello, ao Comité Económico e Social europeo e ao comité das Rexións. Estratexia da UE sobre a Biodiversidade ata 2020: o noso seguro de vida e capital natural. COM (2011) 244 final, 03/05/2011, Comunicación da Comisión ao Parlamento Europeo, ao Consello, ao Comité Económico e Social europeo e ao comité das Rexións. Estratexia da UE sobre a biodiversidade de aquí a 2030 Reintegrar a natureza nas nosas vidas. COM (2020) 380 final. 20/05/2020], recoñece novamente e reforza o desenvolvemento da infraestrutura verde como unha das ferramentas principais para o logro dos obxectivos ambientais da Unión Europea.
