2.- Comportamento dos organismos exóticos
A persistencia dos organismos “exóticos” (especies ou subespecies) nos territorios fora de su área de distribución/dispersión natural esta en moitos casos ligada á existencia de actividades antrópicas que se realizan de forma periódica (cultivo, adecuación do biótopo, control de especies competidoras, etc). De modo que se cesan estas accións os elementos exóticos son incapaces de persistir no novo territorio, desaparecendo a curto ou medio prazo.
Un segundo grupo de organismos exóticos pola contra son capaces de manterse nas novas localidades onde se introduciu sen depender da acción humana, aínda que poden verse beneficiados polas actuacións humanas sobre o medio ambiente (rozas, incendios, contaminación, perturbación ou eliminación de hábitats naturais, etc). Estas especies conseguen ademais reproducirse de forma sexual ou asexual, sen necesidades de posteriores introducións. Os organismos deste segundo grupo desígnanse como “
Organismos Exóticos Naturalizados”.
Moitos dos “Organismos Exóticos Naturalizados” atopan nos territorios cun moderado ou alto nivel de antropización condicións idóneas para incrementar a súa poboación e incrementar as súas localidades de presenza, converténdose en “Organismos Exóticos Invasores” (Especies Exóticas Invasoras),
3.- Especies Exóticas Invasoras.
O Convenio sobre a Diversidade Biolóxica (CDB, 1992) define ás especies invasoras como “
aquelas que prosperan sen axuda do ser humano e ameazan hábitats naturais ou seminaturales, fóra da súa área habitual de distribución” (CDB, 1992). Actualmente considéranse ás Especies Exóticas Invasoras como un dos principais factores de perda de biodiversidade do Planeta.
O proceso de invasión dun organismo exótico viuse favorecido nas últimas décadas como consecuencia da produción e distribución dun gran número de organismos exóticos de elevada rusticidade que compiten de maneira vantaxosa polos recursos fronte ás especies nativas. A maiores os organismos exóticos atopan biótopos adecuados para instalarse e en moitos casos incrementar a súa poboación e ocupar novas áreas que foron xerados pola acción humana (bordos e medianas de estradas, devasas, áreas verdes, áreas grises, etc.). Finalmente, as condicións Cambio Climático Global poden resultar máis vantaxosas para as especies exóticas que para as especies nativas, facilitando a súa naturalización e a conquista de novos territorios.
4.- Curva de Invasión (Ciclo de Invasión).
Os conceptos de especie autóctona, exótica, alóctona e invasora foron obxecto dun importante debate científico desde os albores da bioxeografía, como testemuñan traballos xa clásicos de Charles Lyell [1797-1875], Alphonse Pyrame de Candolle [1806-1893], Charles Darwin [1809-1882], Joseph Dalton Hooker [1817-1911] ou Frederic Edward Clements [1874-1945]. As bases científicas das invasión biolóxicas foron establecidas por o botánico americano Frederic Edward
Clements [1874,1945], publicados en su obra más conocida Plant Succession (Clements, 1916).
Débese a Elton (1958), o establecemento dos fundamentos ecolóxicos para caracterizar a invasión de especies exóticas. Lodge (1996), evidenciou que A introdución antropoxénica de especies está a homoxeneizar a biota terrestre. As consecuencias da introdución son, en ocasións, graves e están directamente relacionadas co cambio climático global, a biodiversidade e a liberación de organismos xenética mente modificados. Shigesada & Kawasaki (1997), utilizando unha gran cantidade de datos recompilados en estudos a nivel mundial, que abarcan desde o control de pragas ata a epidemioloxía, constrúen modelos matemáticos que predín que especies converteranse en invasoras, que tipo de hábitat é susceptible á invasión dunha especie en particular e a velocidade de propagación dunha invasión se se produce. Vermeij (1996), esbozou as fases dela coñecida como “Curva de Invasión” ou “Ciclo de Invasión” que será adaptada e desenvolvida por traballos posteriores (Rejmanek & Richardson, 1996; Shigesada & Kawasaki, 1997; Leung et al., 2002; Shigesada & Kawasaki, 2002; Lodge & Shrader-Frechette, 2003; GAO, 2009; Leung et ao. 2014; Lodge et al., 2016).
| Ciclo de Invasión |
 |
| Curva xeneralizada de invasión de especies exóticas amosando a relación das diferentes fases coas estratexias de control. Elaboración propia a partir de GAO (2009); Morado Rodríguez (2022). |
Estadio de Introdución.- Previamente ao inicio do proceso de invasión, tense que verificar a aparición dese novo taxon por causas non naturais, sexan de xeito accidental ou intencionado (cultivo), nun territorio no que ata un determinado momento non estaba presente.
Estadio de Difusión.- Marca o inicio do proceso de invasión, tras a introdución do organismos exótico. Estes son capaces de sobrevivir e reproducirse sen necesidade da acción humana. Incrementando progresivamente o número de individuos e as localidades de presenza, onde manteñen pequenas poboacións nun área de presenza reducida. Nalgúns casos o proceso de difusión pode durar varias décadas, aínda que en ocasións redúcese a uns poucos anos.
Estadio de Expansión. Prodúcese un incremento exponencial da poboación e das localidades de presenza do organismo exótico, incrementándose considerablemente súa área de distribución/dispersión. Neste estadio rexístranse os primeiros efectos negativos dos organismos exóticos sobre o medio natural.
Estadio de Dominio ou
Estadio de Impacto. O organismo exótico posúe no territorio invadido un elevado número de individuos e ocupa unha gran área de distribución. A súa expansión territorial móstrase mesmo a nivel da paisaxe, onde logra modificar de leste ou de determinados sectores. determinados sectores de leste. Os efectos negativos sobre o medio natural son agora moi significativos, con prexuízos notorios tanto sobre hábitats e poboacións naturais, como sobre cultivos.
Asociadas a cada unha das fases do ciclo de invasión, establécense diferentes estratexias para o control das especies invasoras. Estas inclúen medidas de prevención a fin de evitar a chegada de novos taxons aos diferentes territorios, entre as que se atopan o control comercial internacional e de aduanas e a regulación de certos usos e actividades, especialmente en espazos naturais ou areas sensibles. As especies que se encontran na fase de “difusión” ou “expansión” poden ser obxecto de erradicación mediante o emprego de distintos métodos, mentres que, polo contrario, as que acadan a fase de “dominio” non poden ser erradicadas e soamente e posible a mitigación dos seus efectos negativos (Shigesada & Kawasaki, 1997, 2002; GAO, 2009; Capdevila-Arguelles et al., 2006, 2013).
Ausente: Situación:
Non existen poboacións da especie exótica invasora ou se erradicaron todas as coñecidas previamente.
Xestión:
Vixilancia para detección precoz (prevención).
Estadio de Difusión:
Situación:
Comeza o proceso de colonización a partir dun punto de entrada; o número de individuos é baixo, a taxa de incremento poboacional é lenta e a súa distribución é limitada.
Xestión:
Eliminación dos efectivos poboacionais para evitar o seu incremento local e da área de distribución (erradicación).
Estadio de Expansión:
Situación:
A especie adaptouse ao medio no que vive e acadou unha base poboacional que permite un rápido crecemento do número e tamaño das poboacións e da área de ocupación.
Xestión:
Accións paliativas para deter a expansión (contención).
Estadio de Dominio:
Situación:
A especie acadou un tamaño poboacional moi elevado e un área de ocupación extensa; ralentízase o seu crecemento a medida que diminúe o hábitat dispoñible.
Xestión:
A erradicación non resulta viable. As actuacións exponse para minimizar os efectos negativos provocados polas especies exóticas (mitigación) priorizando aquelas vinculadas coa saúde das persoas, o mantemento de aproveitamento de recursos naturais clave, así como a protección de áreas de singularidade ambiental (espazos protexidos, hábitats protexidos, núcleos poboacionais de especies protexidas).
