O proceso de elaboración e publicación de listas oficiais de Especies Exóticas Invasoras non é alleo a presións por parte dos intereses económicos integrados nun modelo de explotación irracional dos recursos naturais, do que sempre atoparemos paladines e defensores acérrimos. Nos últimos tempos, o desenvolvemento da paleoecología e da xenética han resolvido a maioría das incógnitas relativas ao carácter nativo (indíxena) ou alóctono (introducido) atribuído a moitas especies que foran obxecto de importantes discusións desde o século XIX. Así, en Galicia non existen dúbidas científicas para considerar o castiñeiro europeo (Castanea sativa) como unha especie indíxena, pois a súa presenza no noso territorio remóntase ao Terciario e mantívose constante ao longo do Pleistoceno Superior e do Holoceno, en períodos previos á aparición da agricultura. Unha situación un tanto diferente ocorre coas especies do xénero Pinus ou Populus, que foron no seu momento especies indíxenas, pero cuxas poboacións nativas extinguíronse en estado silvestre a finais do Holoceno, con anterioridade ao século XIX, e cuxa presenza territorial identifícase exclusivamente con formacións cultivadas ou naturalizacións a partir destas.
 
No momento de considerar unha especie exótica como invasora tamén se aprecia un importante acordo entre a comunidade científica, e así no ámbito científico non existen dúbidas cribles sobre o carácter invasora no Sur de Europa dun amplo continxente de especies procedentes de Australia, América, Asia ou África introducida polo seu suposto valor económico no Vello Continente. Pero a controversia aparece no momento de outorgar a estas especies un status legal de especies exótica invasora, dadas as limitacións que dita consideración legal implica con respecto ao manexo destas especies. Deste xeito, os intereses comerciais reais, potenciais ou pretéritos adquiren en moitos casos unha importante prevalencia sobre os efectos daniños que estas especies poden causar ou están a causar sobre os ecosistemas e, especialmente, sobre os hábitats naturais-seminaturales e os hábitats e poboacións de especies de flora e fauna silvestre consideradas como ameazadas, raras ou endémicas en disposicións normativas en vigor.
 
No ano 2004, o Grupo de Especialistas de Especies Invasoras (GEEI) divulgaba unha listaxe coas 100 especies invasoras máis daniñas do planeta (Táboa 2) que incluía 34 especies de plantas (Loewe et ao., 2004). Delas, dous son especies nativas do territorio de Galicia (Lythrum salicaria, Ulex europaeus). Catro son especies exóticas no territorio galego que mostran compartamiento invasor de diferente intensidade (Acacia mearnsii, Arundo donax, Eichhornia crassipes, Fallopia japonica). Nesta lista inclúese tamén a Cámara ou Bandeira Española (Lantana camara), presente en distintos xardíns públicos e privados de Galicia, pero da que non temos constancia de que se haxa asilvestrado. Finalmente, a Listaxe do Grupo de Especialista de Especies Invasoras (GEEI), inclúe a Pinus pinaster (Táboa 2), especie extinta en estado silvestre en Galicia cuxa presencia nos últimos séculos débese exclusivamente a cultivos forestais e que mostra un claro comportamento invasor afectando negativamente na súa expansión a distintos ecosistemas naturais-seminaturales.

O relativamente reducido número de especies que conforman Lista da Unión Europea (37 especies), contrasta coa extensión que alcanzan as listaxes elaboradas polo proxecto Delivering Alien Invasive Species Inventories for Europe, DAISIE [http://www.europe-aliens.org] (Táboa 3), no que se relacionan ata 12.122 especies exóticas no territorio europeo, das que 6.658 correspóndense con vexetais terrestres, 986 con vexetais de vida mariña, 2.740 con invertebrados e 796 con fungos terrestres. Entre os países con maior presencia de especies exóticas invasoras atópanse Reino Unido (3.254 especies), Bélxica (2.633 especies), Francia (2.623 especies) e, nunha posición un pouco máis afastada, España (1.692 especies).
 
A partir da información solicitada sobre as especies exóticas seleccionáronse as 100 especies invasoras que maior impacto xeran sobre a biodiversidade europea que se corresponden con 32 taxones mariños (4 de plancto: 1 de zooplancton e 3 de fitoplancto; 5 macroalgas; 2 plantas vasculares; 1 cnidario; 1 bryozoo; 2 anélidos; 5 crustáceos, 8 moluscos e 4 peixes),  16 taxones acuáticos non mariños (1 fungo, 2 plantas vasculares, 1 ctenóforo, 1 cnidario, 1 nemátodo, 1 platelminto, 4 crustáceos, 2 moluscos e 3 peixes), 3 taxones terrestres (3 fungos, 18 plantas vasculares, 14 artópodos, 1 nemátodo e 1 molusco, 1 anfibio, 1 réptil, 4 aves e 9 mamíferos).

Nas diversas listaxes de plantas invasoras existentes na Unión Europea, debemos destacar o realizado para o territorio continental de Portugal por Almeida (Almeida 1999, 2013; Almeida & Freitas 2000) (Táboa 4). Na devandita área, cunha riqueza de flora vascular estimada ao redor de 3.200 especies e subespecies, catalogáronse preto de 500 especies exóticas subespontáneas, das cales 37 son consideradas como “Invasoras moi perigosas” para a conservación da natureza. Outras 56 especies figuran como “Invasoras perigosas”, 104 como “Eventualmente perigosas” e 303 especies como “Exóticas non invasoras”. Así, dos seis taxones do xénero Eucalyptus avaliados, un considérase como “Especie exótica invasora moi perigosa” (Eucalyptus globulus subsp. globulus), 4 especies consideradas como “Especies exóticas invasoras perigosas” (E. globulus subsp. maidenii, E. gunnii, E. robusta, E. sideroxylon) e 1 última como “Especie exótica invasora eventualmente perigosa” (E. camaldulensis). No grupo de “Especies exóticas invasoras moi perigosas” inclúese un elenco de especies entre as que se atopan distintos taxones que manifestan igualmente no territorio galego un carácter invasor moi perigoso.

 

No territorio español, os traballos de Sanz Elorza et ao. (2001) e Dana et ao. (2001) listan ata 224 especies alóctonas invasoras, das cales 78 presentan un comportamento invasor manifesto, con afección grave sobre os hábitats naturais e seminaturales e 90 posúen un comportamento invasor incipiente ou ben restrinxido ata a data a ambientes fortemente antropizados. Finalmente, 56 especies corresponden a plantas alóctonas presentes no territorio español que foron consideradas como invasoras noutros territorios europeos, pero que a día de hoxe non manifestaron dita calidade en España. Entre as especies moi perigosas para os ecosistemas naturais e seminaturales, aínda que a súa difusión sexa local, pero que tamén poden invadir os medios antropizados indícanse Eucalyptus camaldulensis e Eucalyptus globulus.
 
Nun traballo posterior “Plant invaders in Spain (Check-List). The Unwanted citizens” (Dana et ao., 2004), establécese un primeiro grupo de 105 especies exóticas con comportamento invasor manifesto (Categoría D-1) entre as que se atopan 22 especies que son directamente responsables de danos ecolóxicos ou alteracións nos hábitats naturais-seminaturales do territorio español (categoría D-1A). 34 corresponden a plantas Invasores susceptibles de causar nun futuro próximo un dano ecolóxico ou alterar os hábitats naturais / seminaturales (Categoría D-1B) hábitats fortemente perturbados por acción do home (categoría D1-C). O resto das especies incluídas na Check-List correspondería a plantas “Potencialmente Perigosas”, entre as que se inclúen 78 “Especies exóticas naturalizadas que representan unha ameaza potencial para a conservación dos hábitats e ecosistemas do territorio español (D-2)” e 56 “Especies exóticas que mostran unha elevada capacidade invasora noutros países europeos”, representando por tanto unha ameaza potencial para os ecosistemas españois, onde polo momento non mostran un neto comportamento invasor (D-3).
 
Sanz-Elorza et ao. (2004), cuantifican a flora alóctona do territorio español en 9.037 especies e subespecies xenófitas, cifra que debe ser admitida como provisional, xa que nin moito menos é descartable que se atopen presentes máis especies exóticas no noso país e que pasasen desapercibidas ata o momento, ou ben non fosen dadas a coñecer debidamente polos botánicos. Así mesmo, a cifra tende a aumentar co tempo, pois o proceso de introdución de novas especies foráneas é un fenómeno dinámico e progresivamente activado pola acción humana globalizante que tende a permeabilizar cada vez máis as barreiras de todo tipo que limitan a expansión destes vexetais. Das 937 xenófitas constatadas, 92 estano só no arquipélago canario, 44 son autóctonas na Península e/o Baleares, pero alóctonas en Canarias e, en sentido inverso, 6 son autóctonas en Canarias, pero alóctonas na Península e/o Baleares. No conxunto do territorio peninsular e tirotear a cifra de xenófitas quedaría fixada en 801 especies, o que supón un 12 % do total. Entre as especies exóticas invasoras cítanse 6 especies do xénero Eucalyptus (Eucalyptus camaldulensis, Eucalyptus globulus, Eucalyptus robusta, Eucalyptus gomphocephala, Eucalyptus gunnii, Eucalyptus sideroxylon).
 
Unha das primeiras referencias para os efectos negativos das especies exóticas invasoras en Galicia débese ao escritor e político rianxeiro Alfonso Daniel Rodríguez Castelao [1886,1950], quen nunha entrevista realizada polo xornalista Joaquín Pesqueira e publicada na prensa galega (O Emigrado, Xornal Independente. A Estrada, 09/03/1927), queixábase dos efectos negativos do eucalipto sobre a paisaxe, indicando: “o eucalipto estragou a paisaxe galega: hao desnaturalizado”. Vinte anos máis tarde, no ano 1943, publícase a novela “O bosque animado” do escritor coruñés Wenceslao Fernández Flórez [1885-1964], na que mostra a vida das diversas criaturas dun peculiar bosque, no que as especies nativas cohabitan con outras alóctonas, como o piñeiro ou o eucalipto. O primeiro traballo específico sobre especies exóticas invasoras en Galicia publícase a comezos do século XXI, Pérez & Bouzo (2004), baixo o título: As bioinvasións na Galiza, onde se aborda o problema das especies invasoras e coméntanse distintos exemplos relativos ao seu efecto no territorio galego. No ano 2005 o IBADER conclúe a elaboración dos documentos técnicos do Plan de Conservación das Zonas de Especial Protección dos Naturais de Galicia (Ramil-Rego et ao., 2005a,b) que inclúen un apartado sobre especies exóticas invasoras e unha listaxe daquelas de maior preocupación para a xestión dos espazos da Rede Natura 2000 (Táboa 5). Na devandito listaxe identificáronse dentro dos espazos da Rede Natura 2000 de Galicia 123 plantas exóticas invasoras, das cales 10 taxones son considerados como plantas exóticas invasoras agresivas, con nivel de afección moi grave. Outras 20 son consideradas como plantas exóticas invasoras con nivel de afección grave. E finalmente se listan 93 plantas exóticas invasoras agresivas, con nivel de afección moderado (Táboa 5).

No ano 2007 publícanse varios traballos sobre flora exótica de Galicia. No primeiro, Romero Buján (2007) lista 328 especies exóticas, das cales 20 son novidade para a flora alóctona española. Mentres que 77 taxones son considerados como especies exóticas invasoras e 37 como exóticas potencialmente perigosas. Segundo a autora, para a elaboración da listaxe tivéronse en conta a información bibliográfica, especialmente as floras rexionais (Planellas, 1852, Willkomm & Lange, 1861-1880, Merino, 1905-1909), así como os datos derivados de pregos de herbario. A partir desta información establécese a data do primeiro rexistro, a cal con todo non resulta correcta na maioría das especies, en canto a que as fontes de información empregadas non teñen a suficiente precisión para determinar esta con un suficiente nivel de exactitude. Este problema evidénciase nas datas outorgada ás especies dos xéneros Eucalyptus e Acacia, que serían todas elas posteriores ao ano 1940, contradicindo a ampla bibliografía científico-técnica que sitúa a introdución da maioría destas especies con anterioridade á devandita data, así como inequívocos comentarios á súa presenza na paisaxe galega provenientes dos ámbitos social, económico e político, como a opinión anteriormente comentada de Castelao en 1927. O mesmo ocorre con plantas de uso agrícola ás que, sorprendentemente, asígnanse de maneira errónea datas de introdución moi recentes: Nicotiana tabacum (1987), Solanum tuberosum (1906), Lycopersicon esculentum (1985), Vitis vinifera (1905), Vicia faba (1994).
 
O segundo traballo corresponde ao libro “Plantas invasoras de Galicia: Bioloxía, distribución e métodos de control”, escrito por Fagúndez & Barrada (2007), no que se inclúen 90 especies exóticas, con distintos graos de afección sobre os ecosistemas galegos. Esta obra achega distintos mapas de distribución das principais especies exóticas invasoras en Galicia e realiza unha detallada revisión do ciclo de invasión e dos procedementos empregados para o seu control e mitigación en distintos territorios. Con todo, nela non se aborda carácter invasor e os efectos sobre o medio ambiente producidos por especies de forte interese económico, como é o caso das pertencentes ao xénero Eucalyptus. En leste mesmo ano, Fagúndez (2007) publica, ademais, un pequeno traballo onde achega novos datos sobre a flora exótica en Galicia. Mentres que o grupo naturalista ARCEA (20007), realiza un diagnóstico da situación das especies de flora e fauna exótica en Galicia, propoñendo distintas liñas de actuación para a súa mitigación.
 
No ano 2012 publícase o designado como “Plan Estratéxico de Xestión das Especies Exóticas Invasoras en Galicia” (Capdevila-Argüelles et ao. 2012, Santamarina et ao. 2012), proposta técnica realizada desde o organismo autonómico competente en materia de biodiversidade pero que non chegou a ser aprobado como Plan Estratéxico de Xestión. Nesta publicación incluíase un catálogo no que se documentan para Galicia 148 especies exóticas invasoras (Protistas [11], Fungos [1], Plantas [98], Invertebrados [15], Peces [11], Hérpetos [2], Aves [9], Mamíferos [1]). Esta proposta mostra importantes deficiencias tanto en relación á non inclusión de determinadas especies cuxa presencia e carácter invasor xa se constou en Galicia, como en relación cos datos achegados en relación coa súa distribución territorial e grao de ameaza.
 
A partir dos distintos catálogos xa publicados e incorporando nova información froito de distintos traballos de inventariación e cartografía executados en Galicia, elaboramos unha nova listaxe das principais especies de plantas exóticas invasoras que están a afectar ao estado de conservación dos ecosistemas naturais e seminaturales de Galicia (Ramil-Rego et ao. 2019), na que figuran 200 taxones (Táboa 6).
 

Tabla.6.- Listado de las principales especies exóticas invasoras (plantas vasculares) en Galicia a nivel provincial (Ramil-Rego et al. 2019) e valoración de su grado de afección a nivel regional aplicandolo los criterios fijados por Ramil-Rego et al. (2005a,b). Nivel de afección muy grave [4], grave [3], moderado [2], non significativo [1]. Xenotipos alóctonos [XA].