O Tarantiense (Tarantiano) ou Pleistoceno Superior, iníciase co comezo do interglaciar Eemien (MIS 5), fai 129.000 anos, e conclúe co final do Dryas recente, fai uns 11.700 anos. Inclúe en consecuencia un período interglaciar, o Eemiense (MIS 5e). Finalizado o Interestadial MIS 5, rexístrase un longo período estadial o Würm (74.000 – 11.650 BP), dividido en dúas grandes fases estadiales, o Estadial Würmiense Inicial, que se corresponde co MIS 4 (74.000 – 59.000 BP) e o Estadial Würmiense Final, MIS 2 (28.0000 - c18.500/17.000 BP), separadas por un período interglaciar, o Interestadial Würmiense, correlacionado co MIS 3 (59.000 – 28.000 BP.)

O Tarantiense mostra unha maior dispoñibilidade de datos fronte aos pisos máis antigos do Pleistoceno, aínda que o número de rexistros completos ou case completos para este período son moi escasos, especialmente nos depósitos continentais.

Para o contexto europeo e centrándonos no Pleistoceno Superior (129 ka - 11.700 BP) e nos territorios Cántabro-Atlánticos Ibéricos, disponse unha ampla información paleobotánica procedente de depósitos lacustres, turbeiras, solos orgánicos e depósitos kársticos distribuídos entre as principais unidades biogeográficas do territorio. Pola contra, a información para os períodos previos ao Tardiglaciar soamente resulta completa para a área litoral – sublitoral, onde grazas aos estudos levados a cabo en distintos rexistros de turbeiras fósiles púidose obter unha secuencia rexional que cobre desde o final do Eemiense, ata o inicio do Tardiglaciar (18,5/17,0 ka BP.). Mentres que, nas áreas máis continentais non se dispón de rexistros para os períodos máis antigos, iniciándose as distintas secuencias a finais do último período Estadial ou no propio Tardiglaciar (Gómez-Orellana, 2003).
 
Eemien [MIS 5e]

O MIS 5 correspóndese cun complexo período Interestadial no que, se diferencian cinco fases, a máis antiga e de maior termicidad é identificado co Eemien (MIS 5e), asignándose unha cronoloxía entre 129 – 116 ka BP.  Durante o Eemien a inclinación do eixo da Terra e a excentricidade da súa órbita era maior que a actual, e o perihelio producíase, no hemisferio Norte, durante o verán en lugar de en o inverno como ocorre no actual interglaciar. Estas condicións determinaban que os contrastes estacionais fosen máis extremos que na actualidade. En definitiva, no hemisferio Norte os veráns foron máis cálidos e os invernos máis fríos, co anticiclón das Açores desprazado cara ás áreas continentais de Europa e África. Estímase que a temperatura chegou a ser entre 1-2 ºC superior á rexistrada no óptimo climático do Holoceno (fai 6 ka. BP.), á vez que se mantiña unha elevada taxa de humidade cara ás áreas continentais.
 
O incremento de temperatura do Eemien favoreceu a fusión dos xeos continentais, así como a unha importante retracción dos casquetes glaciares da Antártida e Grenlandia, incrementándose en consecuencia o nivel do mar, que alcanzaría valores máximos en distintas áreas litorais do planeta de +6 m (Chapell e Shackleton, 1986) ou mesmo de +7 m (Bard et al., 1993). Nas costas españolas este límite vén acompañado dun forte escarpe que se desenvolve entre os episodios mariños asociados ao final do estadio isotópico MIS 7 e os do inicio do estadio isotópico MIS 5. O nivel do mar alcanzaría valores superiores aos 2-4 metros con respecto ao nivel actual.
 
As variacións do nivel mariño acaecidas durante o Eemien implicaron importantes cambios na configuración da liña de costa, e por conseguinte na distribución espacial dos ecosistemas litorais. O litoral galego conserva un importante número de depósitos de praias de cantos e sistemas dunares fosilizados, emprazados por baixo de niveis atribuíbles cronoloxicamente ao estadial do Würm e que poden ser atribuídos ao Eemiense. Os niveis de praia sitúanse altimétricamente entre cotas situadas ao mesmo nivel que alcanzan as preamares ordinarias, ata 1-2 metros por encima destes, mentres que os restos de sistemas dunares fosilizados superan claramente estas cotas, ao corresponder en moitos casos á parte de sistemas de dunares remontantes.
 
Os sistemas dunares manterían unha importante vexetación herbácea e arbustiva, así como mesmo arbórea nas áreas máis estables en contacto cos medios terrestres. O desenvolvemento dos sistemas dunares actuaría como barreira, impedindo ou retardando a drenaxe das áreas continentais, o que favorecería a formación de extensos humidais costeiros, que dependendo do seu ciclo de hidrolóxico e da salinidade das súas augas, albergarían distintos ecosistemas.
 
Prewürm [MIS 5d, 5c, 5b, 5a]

Tras o Eemien (MIS 5e) sucédense catro fases de menor extensión (MIS 5d, MIS 5c, MIS 5b, MIS 5a), dous delas máis frías (MIS 5b, MIS 5d), aínda que sen alcanzar as condicións rexistradas no MIS 6 ou no MIS 4, e outras dúas máis térmicas (MIS 5a, MIS 5c), igualmente, sen alcanzar as condicións rexistradas no MIS 5e. O conxunto destas catro fases abarca un período comprendido entre 116 – 74,0 ka BP, e adoita designarse en conxunto como Prewürm.

A cronoloxía para os dous primeiros subestadios do Prewûrm establécese en 12 ka BP. (MIS 5d 117-105 ka e MIS 5c 105-93 ka), mentres que os dous seguintes teñen unha menor duración (MIS 5b 93-85 ka, e MIS 5a 85-74 ka). Desde o punto de vista climático, os datos dispoñibles á altura do NW Ibérico indican que a temperatura superficial do Atlántico Norte durante o Prewürm alcanzaría valores máximos (aoredor de 18ºC) equivalentes aos rexistrados durante o Holoceno, aínda que é certo que durante este período tamén parecen existir un certo número de oscilacións frías, posiblemente os períodos equivalentes ao Melisey-I e Melisey-II de Centroeuropa en descensos de temperatura de ata 4 ºC.
 
Nas áreas continentais os niveis correspondentes ao Prewürm son moi escasos en toda Europa, xa que a maior parte dos ambientes máis favorables para a acumulación de sedimentos desta época foron asolagados e erosionados por transgresións mariñas máis recentes. Nos territorios Cántabro – Atlánticos soamente dispóñense de dous rexistros, ambos os situados na área litoral: Area Longa (Fazouro, Foz) e o da Franca en Asturias. O nivel máis extenso e potente é o de Area Longa, soamente observable en mareas vivas, en períodos nos que os sedimentos turbosos non aparecen cubertos por areas ou cantos de cuarcitas (Gómez-Orellana 2002; Gómez-Orellana et al. 2007).

O nivel Prewûrm de Area Longa esta representado por un sedimento turboso, emprazada actualmente, por debaixo do nivel de mar. Neste nivel turboso recuperáronse macrorrestos de fentos (Osmunda, Equisetum), brións (Shpagnum), así como numerosos restos leñosos de Erica que se corresponden co lingotuber, raices e ramas. Un importante número de lignotuber atópanse en posición primaria, indicando que a matogueira de Erica. A análise dos restos de indica permite a súa identificación maioritariamente como de Erica arborea / Erica australis.

As análises polínicos realizados (Gómez-Orellana et al., 2007) indican unha paisaxe litoral conformado por áreas boscosas, matogueiras húmidas e secas (Erica, Calluna, Myrica), e humidais de augas doces (charcas, turbeiras e áreas pantanosas, herbazais húmidos). Estes hábitats formarían en consecuencia medio costeiro, que se extenderia desde áreas máis ou menos próximo ao eulitoral (antelitoral), pero sen estar afectado directamente pola acción das mareas, e se extendería por el resto do territorio sublitoral.

En canto á composición do bosque, as análises polínicos, revelan o predominio de especies mesófilas caducifolias mesófilas (Quercus, Corylus, Fagus, Ulmus, Fraxinus,Tilia, Carpinus, Castanea), con presencia reducida de coniferas (Pinus).  Ao longo da secuencia, obsérvase unha expansión dos elementos arbóreos máis fríos, chegando os bidueiros para ser dominantes, para finalmente ser substituídos por formacións arbóreas nas que o pole de Erica e Calluna fanse hexemónicos. A dinámica reflicte unha secuencia climática de arrefriado, é dicir a saída dunha fase máis térmica e o inicio dunha fase fría, acompañada pola redución dos compoñentes higrófilos. Dinámica suxire que ao longo desta transición cara ao Würm tamén tivo lugar unha progresiva terrestrificación de boa parte dos antigos humidais costeiros. Cronoloxicamente este evento e identificado coa transición do MIS 5c ao MIS 5b, ou mesmo o paso do MIS 5a o comezo do MIS 4.

A breixeira constitue un elemento fundamental na paisaxe galega, común con outras áreas Atlánticas, e claramente diferenciador fronte aos territorios continentais e mediterráneos da Península Ibérica. O papel que terán os breixeiras e en xeral as matogueiras ao longo do Würm, e que probablemente se mantivo, nos ciclos previos, será determinante para a configuración de amplos rabaños de herbívoros, e por conseguinte a configuración e diversidade do ecosistema.

Estadial Würmiense Inicial [MIS 4].

O estadio isotópico MIS 4 (74,0 – 59,0 ka BP.), marca un período de drásticos cambios climáticos e ambientais en todo o hemisferio Norte ao reducirse a insolación estival e incrementarse a invernal. Ao comezo do período estadial redúcese dramaticamente a temperatura do océano, así na zona oceánica comprendida entre 40-45º de latitude Norte, na que se encadra o territorio de Galicia, o descenso de temperatura superficial do océano é de case 10 ºC. O descenso da temperatura supón a conxelación de amplas superficies do Atlántico Norte, así como o acumulo de xeo nas principais cadeas montañosas. O cambio climático xerou importantes modificacións dos ecosistemas.
 
El deposito de Area Longa alberga un registro completo del Estadial Würmientse Inicial y del Interestadial Würmiense. Las condiciones extremas que desde un punto de vista climático caracterizan al Estadial Würmiense Inicial se manifiestan en el diagrama de Area Longa por un fuerte detrimento de la vegetación arborea. El desecenso arbóreo viene además marcado por el predominio del polen de Pinus y Betula frente al de Quercus y al resto de los taxa caducifolios que salvo Salix y Fraxinus, muestran una presencia muy discontinua o incluso desaparecen del registro. El espacio ocupado anteriormente por los bosques es ahora conquistado por los matorrales (Erica, Calluna) y las formaciones herbáceas (Poaceae), que mantendrán su dominio durante todo el Estadial. Los taxones higrófilos y acuáticos muestran durante este Estadial una menor representación que la registrada en el periodo anterior, el Prewürm. La dinámica polínica registrada viene acompañada por una reducción en el contenido de materia orgánica en los sedimentos, lo que parece indicar una dinámica climática hacia un periodo más frió y más seco, con menor achega de auga doce

Interestadial Würmiense [MIS 3].

O estadio isotópico Os meus 3 (59,0 – 28,0 ka BP) represente un período de 35.000 anos cunha gran heteroxeneidade climática, no que se rexistran unha serie de fases con maior ou menor termicidad. A temperatura nas fases máis cálidas situaríase próxima aos 14 ºC. A información obtida en Galicia permite establecer dentro do Interestadial Würmiense tres pulsacións de melloría climática (designadas como Fazouro I, Fazouro II e Baixo Miño) para o contexto galego, intercaladas con outros tantos episodios de deterioración climática (designadas como Xistral I, Xistral II e Xistral III). As pulsacións máis cálidas aquí rexistradas, en coherencia con outras secuencias europeas, determinan que a termicidad foi inferior á rexistrada nos subestadios máis térmicos do MIS 5.

O incremento de temperatura e de humidade propiciou a retirada dos xeos e a subida do nivel do mar, que na área litoral de Galicia alcanzara as súas cotas mínimas durante o período estadial. A subida do nivel do mar reconfigura a distribución territorial tanto dos ecosistemas dunares, como dos humidais que se desenvolven entre estas e as áreas continentais, os cales ven favorecidos polo incremento das precipitacións. Os humidais adquiriron un papel relevante na configuración do espazo litoral galego, e da súa expansión aínda son visibles restos de niveis orgánicos continentais, nos depósitos emprazados no actual bordo litoral de Oia, Corrubedo-Noia, Traba-Laxe, Razo-Barrañan, Burela-Foz etc., e que con todo correspóndense aos medios máis continentais, máis afastados do nivel do mar do Interestadial Würmiense.
 
Na paisaxe litoral e o das áreas sublitorales, mostrábase parcialmente arborizado, o que favorecía a escorrentía das augas e a proliferación de humidais, aínda que a maior parte do territorio aparecía dominado por formacións de matogueiras (breixeiras) e herbais (Poaceae), entre as que se intercalaban bosques de especies caducifolias. Os cambios climáticos rexistrados ao longo do Interestadio Würmiense, determinarán cambios na configuración territorial e na composición das especies dominantes dos bosques. A elevada precipitación e humidade dos territorios litorais e sublitorales de Galicia determinará o predominio dos taxones caducifolios (Quercus, Betula, Fagus, Carpinus, Ulmus, Castanea, Corylus, Alnus, Salíx) fronte ás coníferas (Pinus, Abies) e aos perennifolios (Ilex, Quercus ilex), así como a escasa importancia dos elementos xéricos, fronte á maior significación que estes adquiren na paisaxe de territorios interiores de Galicia, e ao predominio que mostran en áreas continentais da Península Ibérica ou do Centro de Europa (Muller, 2000).

Mentres que as especies vexetais que conforman a paisaxe vexetal de Galicia durante o Interestadio Würmiense manteñen unha correspondencia directa coas actuais, entre o continxente faunístico están presentes os últimos vestixios de elementos actualmente extintos ou que se atopan relegados aos territorios africanos. Así, na Cova da Valiña (Castroverde, Lugo) recuperáronse (Fernández Rodríguez, 2000, 2005) restos óseos de hai máis de 30.000 anos (31.730±2.800/2.110 BP e 34.800±1.900/1.500 BP.). En xeral, dominan as especies representativas de espazos abertos herbáceos e de matogueiras: Equus caballus (cabalo), Dicerorhinus (rinoceronte), Crocuta crocuta (hiena), Hystrix spp. (puercoespín), Oryctolagus cuniculus (coello común), Talpa europaea (topo común), Pytimus lusitanica (topillo ibérico), Microtus oeconomus (rato de tundra) e Microtus nivalis (ratilla nival), etc, aínda que tamén atopamos claros indicadores de zonas de bosque, por exemplo: Glis glis (lirón gris), Sorex minutus (musaraña) e As súas scrofa (xabaril), así como un pequeno grupo claramente relacionado con humidais: Castor fiber (castor), Galemys pyrenaicus (topo de auga), Arvicola sapidus (rata de auga) e Marmota marmota (marmota alpina).

Estadial Würmiense Final [MIS 2].

Durante o estadio isotópico MIS 2 (28-16 ka. BP.), prodúcese un novo crecemento dos casquetes glaciares no Hemisferio Norte, alcanzando fai 18 ka. BP., o seu volume máximo no océano, feito que adoita identificarse coa súa maior acumulación en altas e medias latitudes do continente. Durante este período, as simulacións dos modelos de circulación atmosférica xeral, a posición da Fronte Polar ata os 16.000 BP situaríase no Atlántico Norte, no período invernal a unha latitude de 45º Norte, estendéndose a súa influencia cara ao litoral Atlántico Ibérico ao redor dos 40º de latitude N. Na área afectada pola Fronte Polar, a superficie do océano mantivo unha temperatura extremadamente fría, cunha baixa taxa de salinidade. Nos meses máis fríos boa parte da superficie do océano permanecía conxelada, formándose unha gran capa de xeo que se estendía desde os 50º N na zona central do Océano Atlántico, ata alcanzar o extremo occidental do litoral Cantábrico (Estaca de Bares) da Península Ibérica. Nos meses de verán a maior parte desta placa de xeo fundíase, descendendo os icebergs cara a territorios máis meridionais.
 
Os modelos de circulación xeral suxiren para o Pleniglaciar un menor fluxo de humidade desde o océano cara ás áreas continentais que o existente na actualidade, o que determinou a existencia dun clima extremadamente frío, pero non seco, nas rexións litorais e sublitorais, mentres que nos territorios continentais a secura e o frío condicionaron progresivamente o ambiente. O gradiente climático determinou a acumulación de neve e xeo en sistemas montañosos sublitorais, a pesar de que a altitude de moitos deles sexa pouco importante (<900 m), mentres que nas áreas máis continentais a súa acumulación só foi posible nos contrafortes de maior altitude, quedando grandes extensións inmersas nun ambiente extremadamente frío e árido, que podería correlacionarse cos actuais desertos fríos continentais.
 
Os diagramas polínicos procedentes de niveis turbosos emprazados na actual área litoral de Galicia (Area Longa, Caamaño, Oia) mostran o predominio na paisaxe das formacións herbáceas (Poaceae) na paisaxe, aínda que as matogueiras de Erica/Calluna e Juniperus, así como as formacións boscosas manteñen unha presenza continua ao longo de todo o período. Por encima destes depósitos, a 400 m sobre o actual nivel do mar, o diagrama de Río Boó, emprazado no contraforte occidental da Serra do Xistral (1.050 m) mostra unha paisaxe moi semellante ao evidenciado nas áreas de menor altitude. As áreas montañosas de maior altitude corresponderíanse con pisos dominados por procesos de xeo / desxeo, e en consecuencia cunha vexetación moi aberta e efémera, e por áreas cubertas por neves permanentes.
 
A crueza do estadial queda patente nas áreas continentais de Galicia pola abundancia de formas e depósitos de orixe glaciar e periglaciar que aparecen repartidos nas principais unidades montañosas (cf. Pérez-Alberti 2002; Pérez-Alberti et al. 2004). Procesos que igualmente tiveron un efecto moi significativo nas áreas, que como consecuencia do descenso do nivel do mar, configuraban o espazo litoral de Galicia.

A antigüedade dos sedimentos orgánicos dos humidais (lagos, lagoas, turbeiras) que actualmente se desenvolven nos distintos sectores das montañas do NW Ibérico correspóndese co inicio do Tardiglaciar, ou coas etapas máis recentes do Estadial Würmiense Final, previas ao comezo do Tardiglaciar. En ambos os casos estes depositos correspóndense con episodios de deglaciación, de modo que dominio das neves perpetuas substitúese por períodos nos que a retirada estacional das neves, permite a configuración e colonización de humidais (lagos, lagoas, turberas), por vexetación acuática e higrófila, así como a existencia de herbais (Artemisia, Poaceae) e matogueiras (Juniperus) caracteristicos do condicións "subalpinas", cunha reducida presenza de elementos leñosos (Pinus, Betula).

Os datos dispoñibles indican que as vertentes e depresións situadas a sotavento dás principais cadeas montañosas foron ambientes especialmente favorables para ou desenvolvemento deste tipo de formacións (Muñoz Sobrino et ao. 2004). Esta reconstrución é coherente coas características dous depósitos onde a deglaciación parece ser máis precoz: pequenos lagos de montaña, cuxa formación está relacionada cunha morfoloxía glaciar herdada, situados nas vertentes interiores de montañas de máis de 1.600 m de altitude, pero orientados ao SE e emprazados a altitudes relativamente baixas (1.000-1.375 m), xusto fronte a unha serie de depresións interiores, onde cabería esperar un marcado efecto de sombra pluviométrica, acentuado polas condicións do Atlántico Norte, considerablemente máis frías que as actuais (Bard, 2002). A medida que a situación climática do NW Ibérico foi evolucionando cara a unhas condicións máis parecidas ás actuais, vos territorios interiores foron progresivamente colonizados por outro tipo de vexetación. Primeiro por herbais de gramíneas; logo por matogueiras (Juniperus, Erica, Calluna, Ulex, etc.); e máis tarde por vexetación arbórea (Betula, Pinus) e, finalmente, bosques planocaducifolios). Con todo a melloría climática non ocorreu de forma continuada, senón que periodicamente producíronse episodios de acusada deterioración climática (Muñoz Sobrino et ao. 2001).

En canto ás novas condicións imperantes nas zonas costeiras, coñecer con precisión a historia dos ecosistemas próximos á área litoral con posterioridade ao comezo do quecemento postwurmiense é todo un desafío que queda supeditado á dificultade de atopar depósitos que recollan a última transición Glaciar-Interglacial nos territorios litorais e sublitorais do NW ibérico. Os inconvenientes son importantes, xa que moitos dos antigos depósitos da área litoral quedaron selados por niveis coluviais emprazados ao final do Würm; e no peor dos casos eses sedimentos foron erosionados pola posterior subida do nivel do mar.
 
Interestadio Tadiglaciar [MIS 2]

Ao final do Estadial Würmiense Final, as secuencias isotópicas mariñas e paleobiológicas, especialmente polínicas rexistran un período de incremento térmico no Hemisferio Norte tras o dominio das condicións frías que marcan o último Estadial. Este período térmico designado como Tardiglaciar, foi inicialmente subdividido en 3 fases frías (Dryas), que separaban dous períodos máis térmicos, o máis antigo o Bölling e o máis recente o Alleröd. Nas propostas máis recentes soamente identifícase un período de maior termicidad o Bölling-Alleröd, tamén designado como Interestadio Interglaciar (Latexa Glacia Interestadial, LGI), establecido entre c14.670 - c12.890 BP, enmarcado por sédenos períodos de menor termicidad, o Dryas Antigo (Oldest Dryas), c18.500/17.000 -c14.670 BP. e o Dryas Recente (Younger Dryas), c12.890 – c11.650 BP.
 
A análise global destas secuencias obtidas para a Península Ibérica permite constatar a existencia dun claro gradiente Oceaneidad – Continentalidade, que nos episodios fríos do Taratiense, favorecerá nas áreas máis oceánicas o desenvolvemento de formacións de matogueiras dominadas por ericoides e leguminosas, así como formacións herbáceas dominadas por Poaceae, que contrastan coas localidades máis continentais onde estas biocenoses son en gran medida substituídas por formacións herbosas de tipo estepario (Artemisia, Asteraceae, Chenopodiaceae, Poaceae), aínda que sen alcanzar o predominio que teñen noutros territorios Ibéricos.
 
En canto ás formacións arbóreas, o efecto Oceaneidad – Continentalidade, vén reflectido polo predominio nas áreas máis oceánicas das formacións caducifolias (Acer, Betula, Castanea, Carpinus, Fagus, Populus, Quercus, Salix, Tilia, Ulmus etc). fronte ao menor desenvolvemento ou mesmo ausencia das formacións de ximnospermas (Abies, Pinus, Juniperus, Taxus), entre as que o Pinus, representa o elemento máis dominante. Pola contra, nas áreas de maior continentalidade, as ximnospermas, e especialmente o Pinus (Pinus cf sylvestris), adquiren un papel máis significativo na paisaxe, no que se mantén unha desigual representación das anxiospermas. Tanto nas áreas continentais, como nas oceánicas, a presenza de elementos arbóreos ou arbustivos vinculables coas formacións residuais de Laurisilva ou coas biocenoses mediterráneas, é moi reducido (Olea, Phillyrea, Quercus, Vitis), chegando a estar ausentes en moitos rexistros. Durante o Taratiense adquire ademais unha especial importancia a configuración do Dominio Orofilo vinculado coas áreas montañosas de maior altitude, nas que as condicións ambientais limitan e finalmente impiden o desenvolvemento das biocenoses arbóreas, pero aínda permiten a existencia de grandes superficies de matogueiras e herbais de montaña (Cytisus, Echinospartium, Genista, Juniperus, etc), que albergan unha flora e fauna rica en especies endémicas, en moitos casos restrinxida a áreas montañosas moi concretas.
 
As grandes superficies interiores da Península, en contacto cos territorios Cantabro-Atlánticos sitúanse afastadas da traxectoria que seguiron as frontes ciclónicos ao longo do Cuaternario. Iso determina a existencia dun réxime climático netamente continental, con valores extremos de frio e secura, que condicionaron as características e funcionamento das biocenoses. A dispoñibilidade de auga chego a ser un factor moitas veces limitante, o que restrinxirá mesmo nos períodos máis térmicos, do desenvolvemento dunha cuberta arbórea continua, salvo nas áreas ribeiregas dos principais cursos e humidais, configurándose en consecuencia unha paisaxe de tipo estepa nos períodos e territorios máis fríos, mentres que nas áreas menos criófilas establecéronse formacións herbosas ou de matogueiras, así como de sabanas. Formacións abertas que constituían o soporte de grandes mandas de herbívoros.
 
En canto ao complexo faunístico da Península Ibérica durante o Taratiense, este correspóndese co denominado Postcormeriense, no que se produce diferenciárona moitas das especies que configuran a fauna de vertebrados dominante no último interglaciar, o Holoceno. Xunto a estes elementos de evolución máis recente, atópanse outros elementos antigos que evocan a fauna cormeriense: Rinoceronte lanudo (Coelodonta antiquitatis), Cervo xigante (Eucladoceros), Bisonte da estepa (Bison priscus), León das cavernas (Panthera leo spelaea), Oso das cavernas (Ursus spelaeus).
 
En Atapuerca e na Sima dos Ósos (Arsuaga et al., 1993) o complexo Postcomeriense aparee asi representado polo lobo ibérico (Canis lupus), raposo común (Vulpes vulpes), león (Panthera leo), lince ibérico (Lynx pardinus spelaeus), gato montés (Felis silvestris), teixugo (Meles meles), gamo (Dama dama), rinoceronte (Stephanorhinus hundheimensis), cabalo (Equus caballus), cervo de hastas xigantes (Megaloceros giganteus), cervo vermello (Cervus elaphus), corzo (Capreolus), xunto co oso (Ursus deningeri).
 
Nos xacementos Cantabro-Atlánticos, a fauna Postcomeriense inclúe os últimos rexistros do león (Felis leo), o leopardo (Panthera pardus), hiena (Crocuta crocuta), bisonte estepario (Bison priscus), castor (Castor fiber), mamut (Mammuthus primigenius), a marmota (Marmota primigenia), puercoespín (Hystrix spp), o reno (Rangifer tarandus), o rinoceronte (Dicerorhinus), cuxa extinción rexional produciuse co Estadial Würmiense Final ou en períodos previos a leste. Pola contra outros elementos faunísticos foron capaces de resistir as consecuencias do cambio climático, mantendo representantes no territorio ata o final do Pleistoceno e na maioría dos casos durante o Holoceno: lobos (Canis lupus), martas (Martes martes), teixugos (Meles meles), tourons (Mustela putorius), raposos (Vulpes vulpes), cervos (Cervus elaphus), corzos (Capreolus capreolus), cabra (Capra pirenaica) rebecos (Rupicapra rupicapra), xabarís (Sus scrofa), lebres (Lepus spp), coellos (Oryctolagus cuniculus). Aínda que dous delas, os uros (Bos primigenius) e os cabalos (Equus ferus ferus), extinguísense no transcurso do Holoceno (Altuna, 1972, Castiñeiros, 1992; Crusafont, 1961; Fernández Rodríguez & Ramil Rego, 1995; Fernández Rodríguez, 2000; 2006; Fernández Rodríguez & Ramil Rego, 1995; Freeman, 1973; Martínez-Navarro et al., 2018).