Niveis da Diversidade Biolóxica (Biodiversidade).

A Convención sobre Diversidade Biolóxica define a Biodiversidade (Diversidade Biolóxica) da seguinte maneira: "Enténdese a variabilidade de organismos vivos de calquera fonte, incluídos, entre outras cousas, os ecosistemas terrestres e mariños e outros ecosistemas acuáticos e os complexos ecolóxicos dos que forman parte; comprende a diversidade dentro de cada especie, entre as especies e dos ecosistemas”.
(Texto da Convención sobre Diversidade Biolóxica, 1992. Art. 2).
 
 

Niveis da Diversidade Biolóxica

Nivel 1.- Diversidade dentro de cada especie (Diversidade Xenética).

O Primeiro Nivel de Biodiversidade fai referencia á Diversidade xenética, é dicir á variedade de xenes que hai dentro dunha especie concreta. a cal se transmite dunha xeración á seguinte entre os individuos da devandita especie. A Diversidade Xenética esta relacionada directamente coa evolución das especies, sexan estas silvestres ou cultivadas.
 
A diversidade xenética defínese como as variacións heredables que ocorren en cada organismo, entre os individuos dunha poboación e entre as poboacións dentro dunha especie. É o resultado das diferenzas que existen entre as distintas versións (alelos) das unidades de herdanza (xenes) dos individuos dunha especie. Os xenes son segmentos de ácido desoxirribonucleico (ADN) que se atopan distribuídos en grupos de unidades denominadas cromosomas, cuxo número e forma varía entre especies; é no ADN onde se atopa codificada a información a partir da cal se constrúen os seres vivos. As diferenzas heredables constitúen a materia prima sobre a que actúan as forzas evolutivas e moldean a variada complexidade dos seres vivos. O resto da biodiversidade derívase dos procesos evolutivos que operan sobre esas variacións.
 
Segundo o informe Perspectiva Mundial sobre a Biodiversidade 5 publicado polo CBD en 2020 [Descarga: PMB5-CDB] publicado polo PNUMA, a diversidade xenética das especies é un factor crave na súa adaptabilidade e resiliencia fronte ao cambio climático. As especies que mostran unha maior diversidade xenética teñen maior probabilidade de supervivencia a medio ou longo prazo, xa que algúns individuos poden posuír trazos xenéticos que resulten máis vantaxosos fronte a determinados factores ambientais, tanto de orixe natural, como derivados da acción humana. En consecuencia, a conservación da diversidade xenética é esencial para manter a resiliencia das especies silvestres e domesticadas, así como a súa capacidade para facer fronte ás presións e cambios que poidan producirse no futuro.

Unha das razóns máis importantes para conservar a diversidade xenética é o mantemento do potencial evolutivo das especies pois dita diversidade representa o reservorio das posibles respostas ao medio (físico e biolóxico), posibilitando con iso a súa adaptación aos cambios do mesmo. A diversidade xenética ten tamén un aspecto social e económico dado que é o substrato biolóxico sobre o que actúa o proceso de selección que veu realizando os seres humanos desde finais do Paleolítico a través de cultivo/cría e domesticación de especies de flora e fauna. Este "substrato" constitúe un acervo biolóxico irreemplazable que contén formación xenética tanto de especies de interese alimenticio, como farmacéutico, artesanal ou industrial. moita da cal aínda hoxe apenas se empeza a albiscar.
 
Factores que inciden na Diversidade Xenética
 
A diversidade xenética vese influenciada por catro eventos que controlan a evolución: Mutación, Deriva xenética, Fluxo xénico e Selección natural. Con todo, só as mutacións poden producir alelos completamente novos (BOD, 2025).
 
Mutacións.- As mutacións son cambios na secuencia de nucleótidos do ADN. A súa ocorrencia débese principalmente á substitución ou modificación de xenes e cromosomas. As mutacións poden producir novos alelos, o que resulta na modificación da estrutura xenética dunha poboación. As mutacións espontáneas son pouco frecuentes. Non teñen un gran impacto na modificación da estrutura xenética dunha poboación e o seu efecto é insignificante en períodos curtos. Por iso, as mutacións non controlan a evolución. Con todo, as mutacións, xunto con outros mecanismos de adaptación que inflúen na evolución, poden ser unha fonte notable de diversidade xenética nunha poboación. Nos organismos multicelulares, as mutacións poden ocorrer nunha célula somática ou nunha célula gametofítica (gametos). As mutacións nas células somáticas poden alterar a mitosis, o que podería conducir á formación de tumores. Con todo, estas mutacións non se transmiten ás seguintes xeracións. Pola contra, as mutacións nos gametos son mutacións hereditarias que poden transmitirse á descendencia. Estas mutacións afectan a diversidade xenética a longo prazo.
 
Deriva xenética.- Derívaa xenética é un cambio aleatorio na frecuencia dun determinado alelo dentro dunha poboación dunha xeración a outra debido a eventos de mostraxe aleatoria, que é menos pronunciado en poboacións grandes. Derívaa xenética prodúcese debido á selección aleatoria dalgúns alelos para ser herdados pola descendencia. Afecta a diversidade xenética ao fixar certos alelos e perder outros, xa que o cambio nas frecuencias alélicas pode producir diferenzas máis significativas entre diferentes poboacións. Derívaa xenética afecta máis as poboacións pequenas que ás grandes porque a probabilidade de aparición do efecto de alelos fixados ou perdidos é maior en comparación coas poboacións pequenas. Non é selectiva para xenes útiles; pola contra, xenes daniños ou letais poden fixarse mentres que xenes útiles poden perderse. Derívaa xenética contribúe á diversidade xenética entre poboacións, xa que novos alelos recesivos poden fixarse. Afecta a poboacións expostas a eventos que provocan unha rápida redución do tamaño poboacional, como desastres naturais que diminúen a diversidade xenética entre elas.
 
Fluxo xenético.- O fluxo xenético, tamén coñecido como migración xenética, defínese como a transmisión de alelos entre poboacións. O fluxo xenético implica que se xeran novas xeracións portadoras dun alelo específico transmitido dunha poboación doante a unha poboación receptora. O fluxo xenético é un mecanismo moi importante que mantén a diversidade xenética entre poboacións e contribúe ao proceso evolutivo mediante a migración de xenes entre dúas poboacións con diferentes frecuencias alélicas. Este factor pode producir novos alelos ou reordenamientos cromosómicos cando o novo alelo non se atopaba previamente na poboación receptora. Os efectos do fluxo xenético inclúen o aumento da diversidade xenética e a introdución de novos alelos entre poboacións.
 
Selección natural.- A selección natural é un proceso mediante o cal o acervo xenético dunha poboación cambia debido á reprodución de individuos resistentes aos cambios ambientais. É un método importante de adaptación das poboacións ás condicións ambientais durante a evolución. Os individuos poden resistir os factores ambientais a curto prazo mediante métodos fisiolóxicos. Con todo, a resistencia a longo prazo require modificar a composición xenética da poboación para sobrevivir. A selección natural consiste na transferencia de alelos útiles á seguinte xeración, o que aumenta a adaptabilidade. A selección natural favorece aos organismos máis adaptados, á vez que destrúe aos menos adaptados. Por tanto, os cambios no material xenético, xunto coa selección natural, son a base da evolución entre as especies. A eliminación dos alelos menos adaptables da poboación elimina aos organismos máis susceptibles que non toleran os cambios ambientais. En consecuencia, a selección natural inflúe na frecuencia de alelos dunha poboación ao afectar a contribución dos individuos nas seguintes xeracións, modificando as frecuencias dos xenes
   
A diversidade entre as especies é un aspecto que abarca todas as especies que cohabitan dentro dun ecosistema e que comparten características comúns. A Diversidade específica inclúe unicamente as especies nativas que viven nun ecosistema ou nun conxunto de ecosistemas, excluíndose ás especies exóticas e especialmente ás especies exóticas invasoras (EEI), consideradas estas últimas como unha das causas globais de perda de biodiversidade.
 
Habitualmente a diversidade entre as especies exprésase pola riqueza ou o número de especies diferentes que están presentes nun determinado ecosistema, territorio, país, continente ou a nivel Global. O número de especies nos ecosistemas naturais e seminaturales móstrase moi variable entre diferentes tipos de ecosistemas:

Segundo as últimas estimacións o número de especies que actualmente viven na Biosfera oscila entre 1,5 - 2,0 millóns. O grupo máis numeroso é o dos Animais (1,4 millóns de especies, das cales 1,3 millóns son invertebrados). Séguenlle as Plantas (0,3 millóns), os fungos-liques (0,13 millóns), Protistas (0,05 millóns) e Bacterias (0,01 millóns).
 
En 1 ha de Bosque Amazónico Húmido en Brasil pódense atopar ata 450 especies de árbores. Este ecosistema chega a albergar o 7% das especies de plantas do Planeta e o 5% das especies de animais vertebrados do mundo. O Parque Nacional de Doñana (Andalucía) acolle máis de 400 especies de aves (unhas 130 reprodutoras habituais), uns 50 de mamíferos terrestres e mariños, 25 de réptiles, 11 de anfibios e máis de 70 de peces. No Parque Nacional dos Picos de Europa catalogáronse 212 especies de vertebrados, un terzo das contabilizadas en España, delas 65 son mamíferos (o 55% das presentes en España) e 117 son aves (32% das do noso país). Relevante a presenza de anfibios, con 9 das 25 especies presentes en España. Dos invertebrados, destacan as bolboretas, con 137 especies, supoñen máis do 60 % do ámbito ibérico-balear. En canto á flora, inventariáronse uns 1.750 taxons de flora (22% da flora vascular española). O Parque Natural de Fragas do Eume alberga 100 especies de fungos, 200 especies de liques e musgos, 20 especies de fentos, 500 especies de plantas vasculares (23 especies de árbores) 8 especies de peixes, 3 especies de anfibios e 10 de réptiles (que representa o 93% e o 40% respectivamente das especies presentes en Galicia e o 48% e 21% respectivamente do total das especies ibéricas), 103 de aves e 41 de mamíferos.

A riqueza por si soa non é un bo indicador de Biodiversidade, e por iso resulta necesario valorar está a atender ademais a outros aspectos biolóxicos como a presenza de especies endémicas, raras ou ameazadas que se atopan nun mesmo ecosistema ou nun mesmo territorio.
 
Nivel 3.- Diversidade dos Ecosistemas
 
Desde a perspectiva ecolóxica, a diversidade dos ecosistemas inclúe as relacións bidireccionais entre os organismos vivos (biocenoses) e os compoñentes abióticos como o substrato, aire, luz, auga, etc (biótopo). O termo ecosistema foi introducido en 1935 polo botánico A.G. Tansley [1871,1955], que o definiu como “a unidade fundamental ecolóxica constituída pola interrelación entre unha biocenose e un biótopo”. O ecosistema do Planeta Terra identifícase coa Ecosfera ou Biosfera, a cal subdividise en unidades artificiais para a súa análise e xestión, as cales se subordinan xerarquicamente en: Biomas, Eco-rexións, Paisaxes e Hábitats. Os hábitats considéranse como as representacións básicas dos ecosistemas, definidos por Blondel (1995), como “unha entidade espacial tridimensional que comprende, polo menos, a intersección entre o aire, a auga, a terra, e inclúe o ambiente físico e as comunidades de plantas e animais que o ocupan, e é unha entidade fractal, en tanto que a súa definición depende da escala á que se considere”.
 
Os sistemas de clasificación de hábitats diferencian estes en grades categorías atendendo á súa naturalidade. Os de carácter natural-seminatural inclúen os medios mariños, os medios costeiros, os humidais (ríos, lagoas, turbeira, áreas pantanosas, etc), herbais, matogueiras, bosques, medios rochosos e covas. Mentres que os de carácter artificial (antroposistemas) adoitan diferenciarse entre agroecosistemas (agrosistemas, silvosistemas), áreas grises, áreas urbanas, infraestruturas (infraestruturas lineais, sistemas de reservorios de auga e canles), áreas fortemente perturbadas por acción humana.