Concepto de Especie

O termo “especie” (Latín: species), posúe en bioloxía distintos significados inter-relacionados.
 

1.- A unidade básica da ordenación dos seres vivos (taxonomía) 
2.- Os organismos descritos e asignados á categoría de especie (taxon especie)
3.- Entes capaces de evolucionar (especie biolóxica)

 
O concepto de especie estivo rodeado dunha forte controversia, ao longo da súa dilatada historia, ata o punto de que se dixo del que ese o máis antigo e frustrante problema da bioloxía. Os distintos termos e definicións que se propuxeron desde a Antiga Grecia ata a emerxencia do concepto biolóxico de especie resultan moi diversas e frecuentemente contrapostas (Dobzhansky, 1935; George, 1956; Cronquist, 1978; Cracraft, 1983; Barbeira, 1984; Valencia Avalos, 1991; Llorente Bousquets et ao. 2000).
 
2.- Recopilatorio de definicións do termo "Especie"

Wilkins (2003, 2009, 2011, 2022) contabilizou 26 definicións de especie: 1.- Agamoespecies. 2.- Especies autapomorfas. 3.- Bioespecies. 4.- Cladoespecies. 5.- Especies de cohesión. 6.- Compiloespecies. 7.- Especies compostas. 8.- Ecoespecies. 9.- Especies evolutivas. 10.- Unidade evolutiva significativa. 11-. Especies de concordancia xenealóxica. 12.- Especies xénicas. 13.- Especies xenéticas. 14.- Agrupamento xenotípico. 15.- Especies hennigianas. 16.- Especies internodais. 17.- Unidade taxonómica mínima inclusiva. 18.- Especies monofiléticas. 19.- Morfoespecies. 20.- Especies adimensionais. 21.- Notoespecies. 22.- Fenoespecies. 23.- Especies de recoñecemento. 24.- Especies de competencia reprodutiva. 25.- Especies sucesionais. 26.- Especies taxonómicas.

Estos 26 grupos definicións pódense reagrupar en 7 tipos básicos: 1.- Agamoespecie para organismos asexuais. (Liñaxes asexuais, organismos uniparentais. Poden ser uniparentais secundarios a partir de devanceiros biparentais). 2.- Bioespecie para organismos sexuais reproductivamente illados. 3.- Co-especie baseada en nichos ecolóxicos. 4.- Especie evolutiva baseada en liñaxe 5.- Eco-especie xenética baseada en acervo xenético 6.- Morfoespecie baseada en forma ou fenotipo. 7.- Especie taxonómica, unha especie determinada por un taxónomo.
 
Aristóteles [c384, c322 BC]
Habitualmente considérase que Aristóteles, inicio o estudo dos seres vivos, asentado sobre o existencialismo formulado polo seu mestre, Platón. Na súa obra, Aristóteles utilizou diferentes esquemas para ordenar os seres vivos, aínda que non emprega termos especiais, nin unívocos, para designar aos distintos organismos, recorrendo pola contra ao uso de palabras ou termos que se empregan na súa lingua nativa. A natureza esta formada por entidades discretas ordenando aos organismos con características semellantes mediante o uso de dous grupos xerárquicos, os “Genos” (xéneros) e os “Eidos” (especies), Aristóteles aplica a palabra eidos de maneira xeral a todo grupo de individuos que presentan entre eles un certo número de similitudes que el denomina esenciais. Os individuos dunha mesma especie teñen a posibilidade de procrear individuos semellantes a eles. E as particularidades de cada especie consérvanse de xeración en xeración.
 
A especie (Eidos) é, para Aristóteles, unha noción clara que permite unha repartición precisa de todos os seres vivos; cada individuo pertence, pola súa natureza, a unha especie determinada e, baixo o influxo do que el denomina condicións normais, non pode pasar dunha especie a outra. Non existe para Aristóteles problema sobre a fixeza das especies, dáa por sentada. A esencia, por tanto, é permanente e invariable. Esta concepción é chamada esencialismo. Con todo, admite que algunhas especies, baixo certas condicións, poden sufrir metamorfoses. Así considera a existencia de especies que, en certas épocas, poden transformarse noutras (a bubela transfórmase en falcón e recupera a súa especie no outono). E tamén admite a posibilidade de cruzamento entre animais de diferentes especies, constatando que algúns destes cruces son estériles.
 
Andreas Cesalpinus [1519,1613]
As plantas que se asemellan unhas a outras na totalidade dos seus partes, xeralmente pertencen á mesma especie; o semellante procrea o semellante. Caracterízase polo feito de manter unha determinada forma no tempo, a través da reprodución, polo que os caracteres esenciais dunha especie (morfolóxica) mantéñense no tempo; para este autor non estaba previsto que xurdisen novas especies biolóxicas.
 
William Harvey [1578,1657]
Continuidade de descendencia. É a continuación que se xera a partir dunha serie perpetua de individuos fráxiles e perecedoiros.
 
John Ray [1627,1705]
Considera a especie como “Unha totalidade de organismos similares que proceden da mesma semente, reprodúcense entre si e teñen descendencia que se asemella aos seus pais”. Considerando que: “Nunca nace unha especie da semente doutra especie”. E que “todos os cans pertencen a unha especie que se mesturan xuntos na xeración, e a cría producida por estas mesturas é prolífica”.
 
Gottfried Wilhelm Leibniz [1646,1716]
A especie pódese considerar desde o punto de vista físico e matemático, a menor diferenza que fai que dúas cousas non sexan semellantes en todo fai que se diferencien en especie, ningún organismo é idéntico a outro, nin a si mesmo en dous instantes diferentes.
 
Georges-Louis Leclerc, conde de Buffon [1707,1788]
Grupos de individuos morfoloxicamente semellantes e inter-fértiles, separados doutros conxuntos análogos por unha certa distancia morfolóxica e por barreiras de esterilidade. Buffon, negou a existencia de calquera categoría sistemática na natureza, afirmando a única existencia dos individuos: “Moitos individuos representa un numero finito, e a especie é o número infinito; polos mesmos medios que se pode demostrar que a infinidade xeométrica non existe, pódese asegurar que a progresión ou desenvolvemento ata o ínfimo non existe. É unicamente unha idea que procede da abstracción”. Con todo, Buffon utilizará o concepto da especie, seguindo os criterios de Ray, na súa Historia Natural: “Outra calidade pola que se recoñecen facilmente e diferéncianse entre si as especies zoolóxicas consiste en que se poden considerar animais dunha mesma especie os que procrean e crían por apareamento seres semellantes á súa especie, e de especies totalmente distintas os que por estes mesmos medios non procrean nade ao unirse”.
 
“As especies de animais e plantas, son conseguintemente, inesgotables. Mentres sigan existindo seres individuais, continuase renovándose a especie destes. De feito, cada especie hoxe é igual que fai tres mil anos”. “Un individuo é unha criatura per se, illada e independente, que non ten nada en común con outros seres, excepto en que se asemella ou diferenza deles. Todos os individuos semellantes que existen sobre a superficie do globo son considerados como os que compoñen a especie destes individuos. [...] Con todo, o que forma a especie non é nin o número nin o conxunto de individuos semellantes. É a sucesión constante e a renovación ininterrompida destes individuos do que consta”.
 
Linnaeus [1707,1778]
“A obra da natureza é sempre a especie; a do cultivo é con frecuencia a variedade; a da natureza e o árte é a clase e a orde. […]. Contamos tantas especies como formas distintas foron creadas ao principio”.
 
Jean-Baptiste-Pierre-Antoine de Monet, cabaleiro de Lamarck [1744,1829]
Lamarck no momento de definir a especie considera que: “Tanto en botánica como en zooloxía, a especie está precisamente constituída polo grupo completo de individuos semellantes que perpetúan a súa clase mediante a reprodución”. O termo semellante refírese a “as calidades esenciais da especie, debido a que os individuos que pertencen a elas mostran a miúdo diferenzas accidentais que son a base das variedades, e en ocasións mostran diferenzas sexuais”
 
Só aqueles naturalistas que se ocuparon moito na determinación das especies e que consultaron as máis ricas coleccións, poden saber ata que punto as especies, entre os corpos viventes, fúndense as unhas nas outras, e son os únicos que puideron convencerse de que nas partes onde vemos especies illadas é porque nos faltan outras que se aproximan a elas e que aínda non foron recollidas. Con todo, para facilitar o estudo e o coñecemento de tantos corpos distintos, resulta útil dar o nome de especie a toda colección de individuos semellantes, que a xeración perpetúa no mesmo estado, en tanto que as circunstancias da súa situación non cambian bastante para facer variar os seus hábitos, o seu carácter e a súa forma (Philosophie zoologique, 1809).
 
Georges Cuvier [1769,1832]
Para Cuvier a especie é: “a colección de todos os corpos organizados nacidos os uns dos outros, ou de pais comúns, e de todos aqueloutros cuxo parecido é comparable á semellanza que gardan entre eles”. (Tableau élémentaire de l’Histoire Naturelle deas Animaux, 1797).
 
Joseph Gottlieb Koelreuter [1773,1806]
Koelreuter, seguindo a Aristóteles e a Ray, afirmaba que os individuos que pertencen a unha especie son os capaces de producir descendencia fecunda.
 
Augustin Pyrame de Candolle [1778,1841]
Especie é o conxunto de todos os individuos que se parecen máis entre si que a outros; que por fecundación recíproca poden dar individuos fértiles, e que se reproducen por xeración, de tal maneira que, por analoxía, pódeselles supoñer a todos procedentes orixinariamente dun só individuo
 
Charles Lyell [1797,1875]
O xeólogo Lyell afirmaba: “Hai límites fixos máis aló dos cales os descendentes de pais comúns nunca poden desviarse dun certo tipo. [...] É inútil [...] discutir sobre a posibilidade abstracta de que unha especie convértase noutra, cando hai causas coñecidas, moito máis activas na súa natureza que sempre impedirán e previrán a consecución real de tales conversións”. [Lyell. Principios de xeoloxía, 1835]. Uns vinte anos despois da edición dos seus Principios de Xeoloxía, Leyell matizaba: “As especies son abstraccións, non realidades, son como xéneros. Os individuos son as únicas realidades. A natureza nin fabrica nin rompe moldes; todo é plástico, non fixo, transitorio, progresivo ou retrógrado”. [Lyell. On the Species Question, 1855-1861].
 
Charles Darwin [1809,1882]
“Os sistemáticos [...] non estarán incesantemente asaltados pola sombría dúbida de se esta ou aquela forma é unha verdadeira especie, o cal será non pequeno alivio con toda seguridade [...]. Os sistemáticos só terán que decidir, o cal non é fácil tampouco, se unha forma é o suficientemente constante e distinta doutras formas, para ser susceptible de definición; e neste caso, se as diferenzas son o bastante importantes para merecer o nome específico [...]. A única distinción entre as especies e as variedades ben marcadas é que as últimas se sabe ou se cre que están unidas na actualidade por gradacións intermedias, mentres que as especies estivérono [...]. Teremos que tratar ás especies da mesma maneira que aqueles naturalistas tratan aos xéneros cando admiten que os xéneros son combinacións meramente artificiais feitas porque así convén. Quizá non é esta unha perspectiva consoladora; pero cando menos nos liberaremos dese buscar en balde a esencia, nin descuberta nin posible de descubrir, do termo especie” (Darwin, 1859).
 
Frederick William Andrewes [1859,1932]
F.W. Andrews afirmaba: Cabe moi ben preguntarse se o intento de definir especies distintas, de natureza máis ou menos permanentes, tales como as que afacemos tratar entre os animais e as plantas superiores, non será totalmente ilusorio entre formas de vida tan escasamente organizadas como as bacterias. Ningún biólogo cre hoxe en día na fixeza absoluta das especies [...], pero hai dúas circunstancias que fan que o problema da especificidade resulte máis difícil de resolver. O bacteriólogo carece da proba de fecundidade ou esterilidade mutua, tan valiosa para determinar límites específicos entre organismos en que prevalece a reprodución sexual.
 
Otto Kleinschmidt [1870,1954]
Kleinschmidt recomendaba abandonar o concepto de especie nas discusións sistemáticas e falar simplemente de formas. Todas as formas, que non son senón representantes xeográficos dun único e mesmo animal, será mellor denominalas agregados formais.
 
G. da Porta (1876).
Enténdese por Especie a reunión de individuos máis parecidos entre si, que proceden todos dun mesmo tronco e que poden dar por xeración outros individuos semellantes a eles. As especies presentan comunmente algunhas variacións, por efecto do cultivo ú outras causas, respecto da cor das flores, da forma das follas e outros caracteres que non alteran o tipo especifico. Estas modificacións reciben en xeral o nome de variedades, as cales ofrecen dous graos diferentes, que se distinguen cos nomes de razas, cando se transmite a modificación á outros individuos por medio de sementes; e simplemente variedade, cando non é transmisible por sementes, aínda que se o sexa por abacelo, estaca ó enxerto. Ás veces a modificación é pasaxeira e non se transmite nin por sementes nin por outro medio, por exemplo, a cor heteroxéneo dalgunhas follas, ó a división en lacinias das dun ramo etc.; á estas modificacións lixeiras distínguellas co nome de variacións (Da Porta, 1876)
 
Gustaf Einar Du Rietz [1895,1967]
As poboacións naturais máis pequenas permanentemente separadas doutras por unha continuidade distinta nas series de biotipos.
 
Feodosi Grigórievich Dobzhanski [1900,1975]
A máis grande e inclusiva poboación mendeliana (comunidade reprodutiva de individuos sexuais con fertilización cruzada que comparten o mesmo pool xénico).
 
George Gaylord Simpson [1902,1984]
Serie cronolóxica nunha soa liñaxe cuxos límites, por definición, son arbitrarios; este concepto foi aplicado de dúas formas: a) Os fósiles son só ferramentas crono e bioestratigráficas, pois carecen dunha realidade obxectiva; asígnaselles un nome específico só para poder identificar niveis ou unidades estratigráficas, b) As especies fósiles deben considerarse como especies biolóxicas. Secuencia de poboacións devanceiro descendentes, que evoluciona separadamente doutras liñaxes e que ten o seu propio papel evolutivo e tendencias
 
Ernst Walter Mayr [1904,2005]
As especies son grupos de poboacións naturais real ou potencialmente intercruzables, illados reproductivamente doutros grupos análogos.
 
Charles Duncan Michener [1918,2015]
Grupo de poboacións non divisibles por descontinuidades fenéticas e separado doutros grupos por descontinuidades fenéticas.
 
Arthur James Cain [1921,1999]
Grupo de poboacións con reprodución uniparental. Conxunto de individuos morfoloxicamente similares, xeralmente asociados entre si por unha distribución xeográfica definida e separados doutros conxuntos por descontinuidades morfolóxicas.
 
John Imbrie [1925, 2016]
Caracterízase pola postulación dun individuo ou serie de individuos chamados tipos, que polas súas características esenciais representan ao conxunto que forman a especie. Só se define con base en características morfolóxicas e componse exclusivamente por individuos contemporáneos, utilízase en paleontoloxía.
 
Arthur John Cronquist [1919,1992]
Grupo máis pequeno de organismos, consistente e persistentemente distinto doutros grupos e distinguible por medios ordinarios.
 
Leigh Van Valen [1935,2010]
Liñaxe ou conxunto de liñaxes afíns, que evolucionan separadamente doutros e que ocupan unha determinada zona adaptativa, tamén explicado como: unha especie ocupa un determinado nicho ecolóxico, diferente ao das outras especies.
 
Peter Raymond Grant [1936,-] & Rosemary Grant [1936,-]
A unidade básica da clasificación formal. Unidade fundamental de evolución.
 
Gareth Nelson [1937,-] & Norman Platnick [1951,2020]
Aqueles organismos que o biólogo pode distinguir e dicir a outros como distinguilos. A mostra máis pequena de organismos detectados que se autoperpetúan e que teñen un conxunto de caracteres únicos.
 
Michael T. Ghiselin [1939,2024]
Unidade máis ampla da economía natural, cuxos membros se atopan en competencia reprodutiva entre os seus membros.
 
Joel Lester Cracraft [1942,-]
Agrupación máis pequena de organismos individuais diagnosticable, dentro da cal hai un patrón parental de devanceiro-descendencia.
 
Kevin de Queiroz [1942,-], Michael John Donoghue [1952,-]
Unidade cladística resolta máis pequena que posúe polo menos un carácter que a diferenza doutras.
 
Constantine Slobodchikoff [1944,-]
Sistema de individuos e poboacións xenéticamente similares, que se manteñen como unha unidade cohesiva por mor dun conxunto de presións de selección, que balancean as forzas desorganizadoras impostas por factores ambientais, mutación ou recombinación xénica. Trata de explicar a orixe das descontinuidades e dos núcleos de agrupamentos da diversidade orgánica.
 
Edward Orlando Wiley [1944,-]
Secuencia devanceiro-descendente de poboacións (liñaxe) que evolucionaron separadamente doutras secuencias e que posúen papeis e tendencias evolutivas propias, refírese a liñaxe como un ou unha serie de demos que comparten unha historia común de descendencia non compartida por outros demos (poboacións).
 
Jorge Víctor Crisci [1945,-]
É unha expresión xeral para calquera taxon situado na categoría de especie sen importar o concepto utilizado e que recibiu un nome binominal de acordo con as regras de nomenclatura. É unha designación categórica dentro da clasificación linneana dos organismos.
 
Alan T. Templeton [1947,-]
Conxunto máis inclusivo de organismos que comparten os mesmos mecanismos de cohesión fenotípica.
 
Philip Stuart Kitcher [1947,-]
Grupos de organismos que son recoñecidos polos taxónomos competentes.
 
Mario Zunino [1950,-] & Claudia Palestrini.
É unha entidade individual, formada por un conxunto de poboacións naturais cuxa individualidade procede da súa orixe monofilético e mantense entre os límites espacio-temporais en cuxo marco as sub-unidades discretas que en cada momento o integran (individuos), manteñen a súa cohesión reprodutivo-xenética interna e a dependencia da súa pool xenético e, en consecuencia, interactúa en forma unitaria co medio ambiente.
 
Brent D. Mishler [1953,-] & Robert N. Brandon [1979,-].
O que cada investigador xulgue para cada grupo baixo o seu estudo.
 
Mark Ridley [1956,-]
Grupo de organismos entre dous sucesos de especiación, ou entre un suceso de especiación e un de extinción, ou para especies viventes que descenderon dun evento de especiación.
 
Millennium Ecosystem Assessment (MEA, 2005)
Grupo de organismos que se reproducen entre eles e están reproductivamente illados de todos os demais, aínda que en taxones concretos danse excepcións parciais a esta norma. Na práctica, o concepto de especie é unha unidade taxonómica fundamental xeralmente recoñecida, baseada en características morfolóxicas ou similitudes xenéticas, á que, unha vez descrita e aceptada, atribúeselle un único nome científico.