Modelos de Especiación
 
Segundo Dobzhansky (1973), "Nada ten sentido en bioloxía se non é á luz da evolución". Coa finalidade de explicar a especiación de establecéronse distintos modelos (Poulton, 1904; Croizat, 1958, Croizat, 1964, Gavrilets et ao. 2000; Howard, 2003; William, 2006; Bolnick & Fitzpatrick 2007; Mallet et ao. 2009).
 

Especiación alopátrica
 
O modelo máis simple de especiación é o designado Especiación alopátrica [alo = outro, pátrica = patria], tamén designado como Especiación xeográfica (Especiación vicariante), a cal se produce cando as poboacións quedan illadas fisicamente debido a barreiras xeográficas (ríos, montañas, medio mariño etc.)/ etc.) que interrompen o fluxo xenético entre elas. As poboacións illadas irán diverxendo xeneticamente por efecto da aparición de novos xenes mutantes e reorganizacións cromosómicas, os cambios en frecuencias alélicas debidos á selección natural e derívaa xenética e, co paso do tempo chegarán a producir poboacións con características biolóxicas distintas que son consideradas como especies ou subespecies distintas, restrinxidas a territorios xeográficos distintos, o que permitiría consideralas como endemismos. No caso de que desaparezan as barreiras e estas poboacións volvan interactuar, atoparse, se as diferenzas acumuladas non son suficientemente importantes, poderían cruzarse (hibridar) e fusionarse nunha única poboación que contería todo o acervo xenético acumulado. Con todo, os acervos xenéticos das poboacións poderían diverxer ata tal punto en que concorren mecanismos físicos ou etolóxicos de illamento reprodutivo que impiden o fluxo de xenes entre as poboacións.
 
Especiación simpátrica
 
Un segundo modelo de especiación é a designada como Especiación simpátrica [sim = unión, pátrica = patria] na que as poboacións dunha mesma especie que ocupan un mesmo territorio diversifícanse debido á aparición de mecanismos de illamento. Entre os mecanismos de illamento que determinan a especiación simpátrica atópanse factores ecolóxicos (as poboacións adáptanse a vivir en biótopos con condicións particulares de tipo climático, edáfico, hídrico), etolóxicos, sexuais, xenéticos.
 
Especiación parapátrica
 
Unha situación intermedia entre a especiación alopátrica e a simpátrica é a chamada Especiación parapátrica [para = xunto a, pátrica = patria], que se produce en poboacións cuxa área bioxeoxráfica ten distribución continua no espazo, pero entre as cales o fluxo xenético é reducido, o que orixina diverxencia e un posterior illamento reprodutivo. O fluxo xénico, neste caso, é menor que o que se dá na especiación simpátrica e é maior que o que se dá na especiación alopátrica.
 
Especiación peripátrica
 
No modelo de Especiación peripátrica, a nova especie xorde en hábitats marxinais, habitualmente nos límites de distribución dunha poboación central de menor tamaño. O fluxo interdémico entre estas poboacións pode reducirse e finalmente ser inexistente, grazas ao cal estas poboacións periféricas poden converterse en especies diferentes. Estariamos #ante casos de illamento xeográfico, e posterior especiación, producidos por fenómenos de dispersión e colonización. Igual que no caso anterior, a adaptación a eses ambientes pode ser o causante da diverxencia, pero ao tratarse de poboacións pequenas, os factores estocásticos poden ter maior importancia.
 
Especiación instantánea
 
A Especiación instantánea (Especiación cuántica) sucede cando unha ou dúas especies proxenitoras dan orixe a outra especie nunha soa xeración. Correspóndese con brusco illamento reprodutivo que pode ocorrer en diversas situacións:
 
A.- Por efecto de deríva xenética e a consanguinidade. Cando unha poboación sofre un pescozo de botella que provoca unha redución drástica do tamaño poboacional (Cando un pequeno grupo de individuos emigra e forma unha pequena poboación illada. Ou ben cando diminúe subitamente a área de distribución da poboación central establécense pequenas poboacións periféricas ailladas que poden ser considerados como “endemismos”).
 
B.-. Por un cambio súbito do número monoploide. Estes procesos de especiación son exclusivos das plantas e son causantes de procesos instantáneos de especiación. Habitualmente distínguense dous tipos:
 
B.1.- Especiación por autopoliploidía: Nunha poboación dunha especie determinada prodúcese un erro durante a meiosis non separándose os cromosomas homólogos, o que determina unha duplicación do número de cromosomas, de tal forma que o número monoploide da especie pasa de ser (n) a ser (2n); o número de cromosomas da especie resultante deste tipo de procesos será un múltiplo par do número monoploide da especie orixinal (4n, 6n, 8n). Habitualmente, os individuos poliploides teñen un maior tamaño que os seus devanceiros diploides (2n).
 
B.2.- Especiación por aloploidía: Neste proceso interveñen dous ou máis especies próximas que se cruzan para producir un híbrido, que en principio será estéril, e que sofre un proceso de poliploidización ao non separarse os cromosomas homólogos. Un exemplo típico deste tipo de especies son as especies do xénero Triticum; considerándose a Triticum durum como un altetraploide (AABB) formado a partir de dúas especies ancestrais diploides Triticum monococcum (AA) x Aegilops speltoides (BB). O trigo común, Triticum aestivum, é un alohexaploide (AABBDD), formado polo cruzamento entre Triticum durum (AABB) x Aegilops squarrosa (DD).