A xeodiversidade posúe un valor intrínseco relacionado coa súa propia singularidade e orixinalidade física, é dicir, como os seres vivos, cada elemento natural conta cun valor directo per se, irrepetible e de razoada existencia na Terra; por outro lado, o valor derivado das súas potencialidades como soporte físico dun ecosistema vivo o cal depende, en estrutura e supervivencia, do propio substrato xeolóxico e da súa morfoloxía (Pérez Alberti & Lopez Bedoya 2008).
 
As formas superficiais da Terra condicionan as variables climáticas de insolación, precipitación e temperatura, ademais das edáficas como a potencia dos solos, a escorrentía ou a dispoñibilidade de auga, os seres vivos se verán condicionados pola súa tipoloxía. En definitiva, cada formación xeomorfolóxica soporta unhas comunidades vexetais e animais diferenciadas, tanto máis orixinais a nivel territorial canta maior sexa a rareza e a diferenciación dos citados resultados morfolóxicos (Pérez-Alberti & Lopez Bedoya 2008).
 

Figura: Mapa petrolóxico de Galicia realizado por Guillermo Schulz [1805,1877] publicado en 1834

Litoloxia e solos
 
Seguindo criterios xenéticos e de composición mineralóxica, os materiais que constitúen a base rochosa de Galicia pódense reunir basicamente en cinco tipoloxías: rochas graníticas, rochas metamórficas silíceas, rochas metamórficas calcarias, rochas básicas e ultrabásicas e sedimentos cenozoicos non consolidados. De xeito aproximado, a repartición destas unidades con respecto á superficie total de Galicia móstrase na táboa adxunta.
 

Táboa 1.- Distribución espacial das unidades litolóxicas presentes en Galicia

O dominio espacial corresponde claramente aos materiais metamórficos silíceos, que afloran fundamentalmente na parte centro-oriental do territorio totalizando máis do 50% da súa superficie galega. A continuación, atópanse as rochas graníticas (38,0%) distribuídas preferentemente no terzo occidental e na metade meridional (provincia de Pontevedra e occidente da de Ourense). A considerable distancia, sitúanse o resto de unidades litolóxicas comentadas, das que os sedimentos cenozoicos non consolidados é a máis representada.
 

	Mapa xeolóxico do Macizo Hesperico elaborado por Isidro Parga Pondal, publicado en 1983
	Esquema litolóxico de Galicia. Elaborado a partir do Mapa Xeolóxico Nacional (IGME, 1972-2003). Fonte: Ramil-Rego et al. (2012).
	Figura: Mapa de Solos de Galicia (Tomado de Macías Vázquez & Calvo de Anta 2001).

 

Rochas graníticas
 
As rochas graníticas proceden da consolidación a grandes profundidades de magmas a composición orixinal dos cales condiciona o das rochas resultantes, máis ou menos ricas en feldespatos cálcicos e mica negra. Son abundantes no terzo máis occidental de Galicia e pola provincia de Ourense, se ben de forma máis ou menos dispersa se poden atopar polo resto.
 

As áreas de litoloxía granítica caracterízanse pola presenza de afloramentos rochosos de formas redondeadas situadas en partes elevadas atopándose os solos máis profundos, con frecuencia de tendencia turbosa, nas áreas deprimidas. Serra do Forgoselo (A Capela). (Ramil-Rego et al 2012).

Con frecuencia, os afloramentos deste tipo de rochas están asociados ás partes culminantes do relevo, sustentando os cumios de numerosas serras litorais e sublitorais de Galicia nas que aparecen como elementos característicos da paisaxe formas erosivas de tipoloxía variada ("bolos", "penedos”, "castelos", "laxes" etc.). A súa alteración físico-química adoita dar lugar a solos de profundidade media ou escasa, con texturas areosas que facilitan a percolación da auga cara aos niveis inferiores dos perfís e as partes baixas das vertentes. Polo xeral, os valores de pH oscilan entre 4,5 e 5,0. As unidades de solos máis amplamente representadas son os leptosoles (líticos e úmbricos) e regosoles (úmbricos policíclicos), sendo máis raros os solos evolucionados de tipo cambisol (húmico, dístrico ou gleyco) (Macías Vázquez & Calvo de Anta 2001).

Rochas metamórficas silíceas
 
As rochas metamórficas ricas en cuarzo (silíceas) ocupan amplas áreas da Galicia central e oriental. Atendendo ao seu grao de compactación e composición química poden diferenciarse unha ampla gama de tipoloxías (filitas, liditas, lousas, cuarcitas, areniscas, xistos, gneises, etc.) que, salvo no caso dos "xistos de Ordes", relativamente pobres en cuarzo e ricos en biotita, son en xeral bastante resistentes á alteración. Debido ao baixo grao de metamorfismo que afectou a este tipo de rochas, a súa alteración química progresa lentamente, sendo máis importante nos procesos de formación de solos a súa meteorización física que penetra en profundidade grazas á acción de axentes erosivos como a disgregación por efecto da xeada e a mobilización ladeira abaixo dos clastos por erosión hídrica.
 

Nas partes culminantes da Serra do Xistral os procesos edafoxenéticos dirixiron a formación de extensos depósitos turbosos asentados sobre depósitos coluviais orixinados por crioclastia a partir, principalmente, de materiais metamórficos silíceos (cuarcitas). Vertente setentrional do Val das Furnas (Cadramón, O Valadouro). (Ramil-Rego et al. 2012).

Consecuentemente, a formación de solos profundos soamente se produce nos casos de menor contido en minerais resistentes e en posicións topográficas pouco inclinadas, nas que é posible atopar cambisoles (húmicos, dístricos, ferrálicos ou gleycos), mentres que no resto de situacións predominan os leptosoles e regosoles.
 
Cando converxen a presenza de rochas cuarcíticas en áreas sometidas a un clima frío e chuvioso coa presenza de vexetación dominadas por ericáceas e coníferas (piñeiros), favorécese a migración en profundidade da materia orgánica complexada con Fe e Al, e chegan a constituírse solos tipo podsol, moi ácidos e extremadamente pobres en nutrientes, como os que se atopan nalgúns enclaves das serras Setentrionais e Orientais de Galicia. Un caso especial de edafoxénese sobre este tipo de materiais constitúeno os depósitos orgánicos (solos turbosos ou histosoles) existentes nas partes culminantes da Serra do Xistral e Montes do Buio (Macías Vázquez & Calvo de Anta 2001).
 
Rochas metamórficas calcarias
 
As rochas metamórficas calcarias ou carbonatadas son un tipo particular de rochas metamórficas pobres en cuarzo, constituídas maioritariamente por carbonatos (cálcico, magnésico ou cálcicomagnésico) que en orixe se formaron en ambientes sedimentarios mariños próximos á costa, ou continentais de augas superficiais. En Galicia este tipo de materiais é moi escaso, situándose os afloramentos coñecidos de calcarias mariñas en catro áreas concretas: o sector centro-meridional das montañas orientais lucenses (O Cebreiro-O Courel-O Incio), os vales de Mondoñedo e Lourenzá no N de Lugo, o val de Moeche e o tramo medio do Río Mera (N da provincia de A Coruña), e o ámbito de Humoso (Viana do Bolo, Ourense). Pola súa banda, os únicos materiais carbonatados de orixe continental describíronse da cubeta sedimentaria de Sarria (Lugo), no límite N da cal aflora un nivel de calcarias margosas de entre 15 e 20 m de potencia (IGME 1976, 1980).
 

Afloramento de rochas calcarias nas proximidades de Supena (Mondoñedo), no centro a entrado ao vestibúlo da Cova do Rei Cintolo. (Ramil-Rego et al. 2012).

O grao de alteración físico-química das rochas carbonatadas é variable en función do seu grao de metamorfismo, aínda que en todos os casos se observaron fenómenos de karstificación máis ou menos intensos existindo, sobre todo nas montañas de O Courel, sistemas hidrolóxicos subterráneos que se manteñen funcionais na actualidade. En superficie estas rochas tenden a dar resaltes topográficos como formas do relevo máis frecuentes, sendo especialmente remarcables dentro do contexto galego as morfoloxías calcarias localizadas na Serra de Enciña da Lastra. Esta situación topográfica especialmente proclive á evacuación de materiais resultantes da alteración leva consigo, salvo en situacións especialmente favorables para a acumulación (gretas amplas, pequenos relanzos), a formación de solos pouco desenvolvidos e con alto contido en materiais grosos. Dende o punto de vista nutricional, os solos derivados de rochas carbonatadas presentan un contido en bases e valores de pH máis altos que os formados sobre materiais silíceos ou graníticos, aínda que nas áreas chuviosas se manifesta un grao máis ou menos acusado de descarbonatación dos perfís, sobre todo nos horizontes superficiais (Guitián Ojea 1985, Taboada Castro 1990, Macías Vázquez & Calvo de Anta 2001).
 
Os tipos de solos máis frecuentes son leptosoles (réndsicos e móllicos), phaeozems (calcáricos ou háplicos) e regosoles (éutricos); máis raros son os luvisois (crómicos ou háplicos) mentres que nas áreas de contacto con materiais luosentos adoitan formarse cambisoles (éutricos, húmicos ou dístricos) (Macías Vázquez & Calvo de Anta 2001).
 
Rochas básicas e ultrabásicas
 
Trátase dun grupo de rochas, ígneas ou metamórficas, caracterizadas polos seus contidos baixos ou moi baixos de cuarzo e o dominio de minerais silicatados ferromagnesianos (olivinas, anfíboles, piroxenos) na súa composición mineralóxica. Os devanditos minerais son moi alterables nas condición ambientais actuais, polo que estas rochas tenden a orixinar solos relativamente profundos e ricos en elementos finos, polo xeral cunha elevada capacidade de retención de auga. Aínda que o contido en nutrientes e o pH varían notablemente coa composición mineralóxica, os solos formados a partir deste tipo de rochas tenden a ser algo máis ricos e menos ácidos que os derivados das rochas metamórficas ácidas e dos granitos.
 

Afloramentos de rochas ultrabásicas serpentinizadas no Monte do Limo (Serra da Capelada). (Ramil-Rego et al. 2012).

Non obstante, no caso de determinados tipos de rochas ultrabásicas que sufriron un elevado grao de metamorfismo ("serpentinitas"), rexístrase unha tendencia contraria ao tratarse de rochas moi dificilmente alterables, que orixinan solos esqueléticos e pedregosos que se asocian a unha paisaxe ruiniforme característica. Os solos máis representativos das áreas con afloramentos de rochas básicas son os cambisoles (húmicos e ferrálicos), entre os que poden aparecer ferralsoles e leptosoles ándicos, mentres que sobre as rochas serpentinizadas se forman leptosoles (móllicos), phaeozems (háplicos), regosoles (úmbricos) e cambisoles (húmicos, gleycos), sendo máis raros os gleysoles (úmbricos) e histosoles (Macías Vázquez & Calvo de Anta 2001). En Galicia este tipo litolóxico atopase conformando grandes afloramentos de contorno arqueado en forma de media lúa ou alongado en diversas comarcas centro-occidentais (Sobrado-Vilasantar, Melide-Serra do Careón, Santiago-Aríns, Lalín e Monte Castelo) sendo os materiais maioritarios na Serra da Capelada.
 
Sedimentos cenozoicos non consolidados
 
A acción de diversos axentes do modelado externo ao longo dos últimos 65 millóns de anos orixinou unha grande abundancia de depósitos sedimentarios constituídos por materiais procedentes do desmantelamento doutros tipos litolóxicos. As principais acumulacións de sedimentos non consolidados aparecen asociadas a áreas deprimidas topograficamente (cuncas sedimentarias) entre as que destacan pola súa extensión as de As Pontes, Terra Chá, Sarria, Monforte, Quiroga, A Limia, Maceda, Verín e así como en diversas áreas do litoral. Debido á situación de grande parte destes materiais en áreas chairas, e a pesar de que presentan unha textura variada dende máis ou menos areosa ata arxilolimosa, obsérvase unha tendencia a favorecer o asolagamento temporal e a aparición de trazos de gleyzación nos perfís edáficos. En casos extremos, cando se trata de depósitos arxilosos, existe unha limitación practicamente total para o seu aproveitamento agrícola, xa que os solos son extremadamente pesados e permanecen inundados case todo o ano, como se pode observar no ámbito dos humidais continentais de Galicia (Terra Chá, A Limia). A miúdo, estes sedimentos continentais presentan un elevado contido en cuarzo por o que, na maior parte dos casos, os solos formados a partir deles son pobres en nutrientes.
 

Afloramento de diversas facies de sedimentos cenozoicos antigos nas proximidades de Montederramo (Ramil-Rego et al. 2012).

 
Outra localización característica desta unidade litolóxica é na área litoral, alí onde a achega de sedimentos mariños cara ao continente supera os fenómenos de exportación cara ao mar. Nestas condicións prodúcense importantes acumulacións de sedimentos de textura areosa cun alto contido en restos orgánicos carbonatados (bioclastos). A pesar de que nestas situacións o nivel nutricional dos solos é máis elevado que nos anteriores, a súa baixa capacidade de retención de auga limita grandemente o crecemento da vexetación. Nos sedimentos continentais máis recentes, asociados ás terrazas de inundación dos principais ríos e as marismas, aparecen fluvisoles (dístricos, úmbricos, tiónicos ou sálicos), mentres que sobre os depósitos areosos costeiros se forman arenosoles (álbicos, calcáricos). No caso dos depósitos de maior idade (Terciaro-Cuaternario inicial e medio), tenden a formarse solos de cor vermella encadrables nos luvisoles, alisoles e acrisoles (Macías Vázquez & Calvo de Anta 2001).