Elementos relevantes da xeodiversidade: Estado
 
O Inventario Español de Lugares de Interese Xeolóxico, IELIG (García-Cortes et al. 2013, 2019; Veigas et al. 2024) é un dos inventarios oficiais incluídos na Lei 42/2007, do 13 de decembro, do Patrimonio Natural e da Biodiversidade, e o seu desenvolvemento lexislativo. O Plan Estratéxico do Patrimonio Natural e da Biodiversidade 2011- 2017 (Real Decreto 1274/2011, BOE 236, de 30/09/2011) encomendou ao IGME o desenvolvemento da metodoloxía do IELIG e coordinar as actividades de inventario xunto coas comunidades autónomas, en cumprimento do obxectivo 2.8 “Incrementar os coñecementos sobre geodiversidad e patrimonio xeolóxico e aumentar a súa protección”.
 
Os Lugares de Interese Xeolóxico (LIG – Lugares de interés Geológico) defínense como zonas de interese científico, didáctico ou turístico que, polo seu carácter único e/o representativo, son necesarias para o estudo e interpretación da orixe e evolución dos grandes dominios xeolóxicos españois, incluíndo os procesos que os han modelado, os climas do pasado e a súa evolución paleobiolóxica. Son, por tanto, os elementos inmobles integrantes do patrimonio xeolóxico, que foi definido pola propia Lei 42/2007 de Patrimonio Natural e da Biodiversidade, como o conxunto de recursos naturais xeolóxicos de valor científico, cultural e/o educativo, xa sexan formacións e estruturas xeolóxicas, formas do terreo, minerais, rocas, meteoritos, fósiles, chans e outras manifestacións xeolóxicas, que permiten coñecer, estudar e interpretar:
 

a) a orixe e evolución da Terra,
b) os procesos que a han modelado,
c) os climas e paisaxes do pasado e presente e
d) a orixe e evolución da vida.

 
A realización do Inventario Español de Lugares de Interese Xeolóxico (IELIG) realizouse en distintas etapas (García-Cortes et ao 2013, 2019; Veigas et ao. 2024).
 
A primeira etapa desenvolveuse entre 1978-1989, por un equipo do IGME dirixido por Emilio Elízaga Muñoz [1945,1992], que abordou o Inventario Nacional de Puntos de Interese Xeolóxico, realizando os seus traballos en distintos territorios: Galicia, Principado de Asturias, Cantabria, norte de Castela e León, Comunidade Valenciana e Menorca.
 
Entre 1989 e 1997, o Inventario Nacional de Puntos de Interese Xeolóxico mostra unha actividade intermitente debido aos sucesivos recortes orzamentarios, polo que a catalogación dos lugares de interese xeolóxico quedo limitada á información derivada da cartografía do Mapa Xeolóxico Nacional (MAGNA-5), a escala 1: 50.000, ou ben a través dalgúns atlas provinciais do medio físico. Nunha terceira etapa (1997-1999), o inventario do IGME foi nutríndose, na maior parte das zonas non cubertas, de datos procedentes doutras institucións.
 
Entre 1999-2007, o inventario enriquécese graza aos resultados do proxecto internacional Global Geosites (Global Geosites Project), promovido pola Asociación europea para a Conservación do Patrimonio xeolóxico (ProGEO) e a Unión Internacional das Ciencias Xeolóxicas (IUGS) co co-patrocinio da UNESCO. O Proxecto Gobal Geosistes (1995-2007) afronto o reto de deseñar unha metodoloxía que permitise realizar un inventario mundial dos elementos máis sobresalientes do patrimonio xeolóxico do planeta, tendo en conta a complexidade do rexistro xeolóxico da Terra e a gran diversidade de litoloxías, eventos, paleoambientes, etc. rexistrados durante os tempos xeolóxicos a todo o longo e ancho do mundo. O éxito do proxecto Global Geosites foi deseñar unha metodoloxía de traballo que non se dirixía directamente á selección dos puntos de interese xeolóxico, senón que expuña un paso previo: elixir en cada país uns contextos xeolóxicos (frameworks) en base ao seu especial significado no rexistro xeolóxico mundial. Nunha fase posterior, para cada un destes contextos xeolóxicos, selecciónanse os lugares de interese máis representativos e ilustrativos do mesmo. Este concepto clave de contexto refírese a calquera trazo xeolóxico rexional, evento tectónico, metaloxenético ou de calquera outra natureza, serie estratigráfica, asociación paleobiolóxica, etc. que represente un evento da historia da Terra de relevancia internacional. Os lugares de interese xeolóxico (ou Geosites como se lles coñece polo nome do proxecto) seleccionados deberán representar eses contextos, de maneira que non son seleccionados de forma illada, senón no marco dun contexto previamente escollido pola súa transcendencia internacional. Deste xeito a selección dos puntos de interese xeolóxico vese orientada e facilitada pola súa representatividade dentro do contexto xeolóxico abordado.
 
En España, o proxecto Global Geosites foi desenvolto entre 1999-2007 polo Instituto Xeolóxico e Mineiro, en colaboración coa Sociedade Xeolóxica de España (García-Cortes et ao 2013, 2019; Veigas et ao. 2024). Tendo en conta a metodoloxía deseñada no marco da asociación ProGeo, o IGME iniciou en 1999 os traballos para a identificación de contextos xeolóxicos de relevancia internacional. Para elaborar unha lista preliminar constituíuse un grupo de traballo multidisciplinar que agrupaba a oito expertos do IGME. Estes propuxeron unha primeira relación que contiña 18 contextos. Para asegurar ao máximo o consenso a nivel nacional, a proposta foi enviada, en forma de enquisa, a todos os departamentos universitarios de xeoloxía, minas e enxeñería do terreo, así como aos institutos públicos de investigación e ás sociedades científicas relacionadas coas ciencias da Terra. En total, 55 institucións foron consultadas. Obtívose resposta de case un terzo delas. Con todas estas contestacións, que matizaron ou ampliaron a primeira relación, o grupo de traballo do IGME elaborou a lista definitiva de 20 contextos xeolóxicos españois de relevancia internacional, que foi presentada no XXXI Congreso Xeolóxico Internacional de Río de Janeiro (2000). O proxecto Global Geosites finalizou en España en 2007, incluíndo 20 contextos xeolóxicos de relevancia internacional e 222 puntos de interese xeolóxico (García-Cortés et al., 2013).
 
A partir do ano 2007, continuáronse os labores de Inventario de Lugares de Interese Xeolóxico. No ano 2023, o número de contextos xeolóxicos de relevancia internacional ascendía a 21, mentres que no Inventario incluía 4.150 LIG, dos cales 252 correspondíanse con elementos do proxecto “Global Geosistes España” e o resto eran Lugares de Interese Xeolóxico de relevancia rexional ou local. A base de datos do Inventario de Lugares de Interese Xeolóxico en 2025 (Consultada 2025/04), inclúe 4.595 Lugares de Interese Xeolóxico (LIG) e 266 Global Geosites.

 Na páxina web do IGME pódense consultar os distintos Lugares de Interese Xeolóxico, salvo algúns elementos que pola súa relevancia paleontolóxica ou mineralóxica non se mostra a súa localización exacta, nin os seus datos, a fin de evitar o seu espolio.

 

Datos por CCAA no Inventario Español de Lugares de Interese Xeoloxico (2009). Fonte: IGME

Global Geosiste en España (2023). Fonte: IGME.

Número de LIC e Global Geosistes comprendidos en Areas Naturais Protexidas. Fonte: Inventario Español de Lugares de Interese Xeolóxico. Datos 2023. MITERED.

Estado de conservación dos Lugares de Interese Xeolóxico. Fonte: Inventario Español de Lugares de Interese Xeolóxico. Datos 2023. MITERED.