Zona de Especial Protección para as Aves (ZEPA).
Zona de Especial Conservación (ZEC)
Región/Provincia biogeográfica: Transición entre Rexión Mediterránea e Eurosiberiana.
2.- Documentos oficiais
Candidatura da Reserva de Biosfera presentada a UNESCO:
Anónimo (2005). Candidatura Reserva da Biosfera da Area de Allariz. Allariz (Abril 2005): Concello de Allariz, 1-235 pp. (Descarga:
IBADER)
Regulamento e Plan de Xestión da Reserva:
Ramil-Rego, P.; Rodríguez-Guitián, M.A.; Ferreiro da Costa, J.; Gómez-Orellana Rodriguez, L.; López Castro, H.; Oreiro, C.; González Pérez, E. & Varela López, B. (2023). Plan de Gestión de la Reserva de Biosfera Area de Allariz. Documento Inicial. Marzo, 2023. Allariz: Reserva de Biosfera Area de Allariz. Documento sometido a participación pública. (Descarga:
IBADER).
Rodríguez-Guitián, M.A.; Ferreiro da Costa, J.; Gómez-Orellana Rodriguez, L.; López Castro, H.; Oreiro, C.; González Pérez, E. & Varela López, B. (2023). Propuesta de modificación de la zonificación de la Reserva de Biosfera Area de Allariz. Documento Inicial. Marzo, 2023. Allariz: Reserva de Biosfera Area de Allariz. Documento sometido a participación pública. (Descarga:
IBADER).
Outros documentos:
Anónimo (2009). Axenda 21 Núcleos de sostibilidade. Plan de Acción. Xunta de Galicia. Documento elaborado por: Consellería de Medio Ambiente, Territorio e Infraestruturas, Reserva de Biosfera Area de Allariz & IDOM. 1-190. (Descarga:
IBADER).
3.- Informes e Publicacións
Ramil-Rego, P.,Ferreiro da Costa, J., Gómez-Orellana, L., López Castro, H., Oreiro Rey, C., Rodríguez Guitián, M.A. (2021). Áreas Naturales Protegidas, de las propuestas pioneras a los nuevos paradigmas en pro de la salvaguarda de la Naturaleza. Monografías do Ibader, Serie Biodiversidade. Ibader. Universidade de Santiago de Compostela. Lugo. (Descarga: IBADER).
4.- Descripción xeral da Reserva de Biosfera Area de Allariz
O territorio da Reserva de Biosfera da Área de Allariz, conformado polos concellos de Vilar de Santos, Rairiz de Veiga, A Bola y Allariz, é unha das unidades xeográficas e territoriais más interesantes de toda Galicia, formada por unha amplia depresión. morfotectónica semiendorreica de fondo plano, cunha altitude media de 600 m, por onde discurre o río Limia, e rodeada dun borde montañoso do que destaca na súa parte norte o macizo granítico de Allariz, onde discurre encaixoado o río Arnoia. O lugar ten unha gran importancia bioxeográfica, é un territorio fronteirizo entre as grandes rexións corolóxicas que existen na Península Ibérica, o Mediterráneo e o Eurosiberiano. Esta localización proporciona unha importante biodiversidade e un paisaxismo único.
A riqueza e variedade de hábitats que se atopan no territorio da Reserva permiten a existencia dunha gran diversidade de fauna, con especies de interese comunitario ou consideradas en perigo de extinción en España.
4.1.- PATRIMONIO NATURAL
A Reserva atópase nunha chaira rodeada de montañas baixas (con cotas máximas arredor dos 900 m) na súa zona sur, e na parte norte pódese apreciar un relevo algo máis abrupto, con montañas de cumes suaves cubertas de breixo. con matogueiras altas de vasoira, salpicadas de manchas de frondosas árbores autóctonas e outras montañas un pouco máis rochosas. Tamén hai zonas altas con regatos que aínda conservan en bo estado a vexetación das súas marxes, e nas súas beiras hai prados de regadío. Os vales entre estes montes son húmidos, con bos pastos e terreos moi produtivos. Tamén hai extensións de gándara aluvial. A variedade de tipos de vexetación dá lugar a contrastes de cor, forma e textura.
Destaca o río Limia, que dende o seu nacemento na lagoa ata recibir as augas do río Xinzo é coñecido co nome de Antela; A este río desembocan unha gran cantidade de pequenos ríos e regatos que reciben distintos nomes segundo as terras polas que pasan; son as augas que baixan das montañas que rodean a chaira. En total, o río Limia percorre o territorio galego durante 75 km e a superficie da súa conca é de 1.328,8 km2. Outro dato significativo é o seu caudal absoluto, 280 m3/s, cifra que o converte no quinto río máis importante de Galicia. Dentro da Reserva baña os concellos de Vilar de Santos e Rairiz de Veiga, e no seu percorrido por esta zona presenta a menor pendente rexistrada en toda a súa extensión, unha pendente media do 0,4%, que chega a recaer na chaira de carácter da área.
Situación privilexiada
A Reserva ten unha situación privilexiada como transición entre dúas rexións ecolóxicas. É o hábitat de numerosas especies de aves como a cegoña, a garza ou o martín pescador, así como de moitas aves rapaces. Entre os mamíferos destacan o lobo, o corzo e a lontra. Destacan diversas especies de anfibios.
4.2.- PATRIMONIO CULTURAL E PAISAXE
Ademais do patrimonio natural, é de interese o seu patrimonio cultural material e inmaterial, xa que estas terras están entre as privilexiadas de Galicia que conservan os seus usos tradicionais e unha paisaxe conformada pola súa antiga práctica. Toda a zona presenta unha vertente agraria tradicional de alto valor paisaxístico e cultural, que tamén ten o valor engadido de poder ser considerada como un reducto no contexto galego actual, xa que o territorio desta Comunidade experimentou grandes transformacións nas últimas décadas. No ámbito da protección dos elementos arqueolóxicos, etnográficos e culturais, hai que ter en conta a extraordinaria riqueza, que vai dende restos da cultura dos castros (II milenio antes de Cristo), pasando pola Idade do Bronce, a Idade do Ferro, a Romana, a Idade Media, etc., así como restos de arquitectura relixiosa ou civil, como casas de campo e casas señoriais.
As touzas son un mosaico de prados e cultivos separados por manchas de árbores. Estas formacións foron explotadas ben como pastos ou como terras de cultivo. Distínguense dous compoñentes básicos nas touzas, as sebes e a terra produtiva. As sebes están formadas por árbores de gran tamaño e calidade, arbustos, lianas e diversas especies herbáceas; representan grandes vantaxes ecolóxicas nunha zona que se dedica a cultivos agrícolas. Nos terreos produtivos distínguense prados de uso gandeiro, cultivos monoespecíficos (con menor diversidade de especies) e terreos abandonados onde se realizou a sucesión ecolóxica de especies.
A importancia da auga
As veigas son terreos situados na beira dos ríos, sobre todo do Limia. Trátase de zonas higroturbosas con vexetación herbácea e matogueira; a vexetación herbácea está sometida a inundacións temporais ou nalgúns casos permanentes. Son unha zona de transición entre o río e as touzas e todas elas conforman unha unidade paisaxística de gran interese ambiental e paisaxístico.
4.3.- SOCIOECONOMÍA DA RESERVA
O territorio é rural na súa maior parte, e en diferentes graos. Analizando os resultados obtidos do estudo dos usos do solo, obsérvase que se distribúen formando un mosaico que responde tanto ás condicións do relevo (uso predominantemente agrícola nas zonas de menor pendente e próximas aos núcleos da zona montañosa; arboradas e matogueiras nas zonas máis empinadas), así como a idoneidade do solo para o cultivo, a proximidade aos asentamentos de poboación, etc. A zona caracterízase entre outras cousas por un extraordinario sistema hídrico.
Os núcleos de poboación instálanse na Reserva da Biosfera, tanto nas veigas como nas estribacións dos montes; a maioría delas sitúanse en terreos máis ben chans, en puntos de transición entre a veiga e o monte, é dicir, na base da ladeira, por razóns de aproveitamento agrícola das terras produtivas.
4.4.- CONTRIBUCIÓN DA RESERVA AO DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE
As principais actividades humanas na Zona de Allariz son o pastoreo e os usos agrícolas tradicionais. A regulación dos usos e explotación realízase a través de plans dos concellos que integran a Reserva da Biosfera. Estes plans establecen as bases para a consecución dun desenvolvemento sostible, segundo as cales se fomentan os usos tradicionais do solo, que posibilitaron que a zona presentase unhas características naturais, sociais, culturais e económicas moi particulares.
Prácticas tradicionales
A Área de Allariz tamén é importante pola sua herdanza cultural, xa que é un dos poucos lugares de Galicia onde se manteñen actividades e prácticas tradicionais que favorecen a conservación do entorno.
Patrimonio histórico
A Reserva da Biosfera da Área de Allariz conta cun importante patrimonio cultural como é o magnífico Conxunto Histórico-Artístico de Allariz. O casco histórico desta vila, de orixe medieval, foi obxecto de traballos de recuperación e posta en valor, merecedor do premio europeo de urbanismo en 1994.
4.5.- USO PÚBLICO E TURISMO
Unha Reserva moi xoven, en proceso de consolidación
Esta Reserva da Biosfera ten como órgano de xestión e administración unha asociación creada a tal efecto, Asociación para o Desenvolvemento Rural da Reserva da Biosfera Área de Allariz, integrada polos catro concellos. Os obxectivos que se plantean están relacionados con: conservación da biodiversidade, desenvolvemento dunha economía sostible como: promoción turística do territorio, restauración de vivendas tradicionais, educación ambiental e/ou fomento da agricultura ecolóxica.
Atractivo gastronómico
No Concello de Vilar de Santos creouse o Centro de Innovación e Transformación Agraria da Limia, que permite o desenvolvemento de produtos de delicatessen, elaborados a partir de materias primas. Alimentos artesáns como marmeladas, queixos, licores, améndoas e produtos hortícolas, son un importante atractivo da Reserva, que se poden degustar na variada oferta hostaleira.
