Rede Galega de Reservas de Biosfera

Banco de Datos

Rede Galega de Reservas de Biosfera

RESERVA DE BIOSFERA OS ANCARES LUCENSES

1.- Datos básicos

Denominación oficial: Reserva de Biosfera Os Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá.

Data de declaración: 27 de octubre de 2006.
Superficie: 53.776,51 ha
Ubicación: Provincia de Lugo.
Municipios: 3 (Cervantes, Navia de Suarna y Becerreá).
Poboación: 3.252 habitantes.
Entidade xestora: Diputación Provincial de Lugo.
Dirección: San Marcos, 8. 27001 - Lugo.
Teléfono: 982 260 000.
Correo Electrónico: ancareslucenses@deputacionlugo.org

Outras figuras de protección:

Zona de Especial Conservación (ZEC): Os Ancares-Courel, Cruzul-Agüeira.
Zona de Especial Protección para as Aves (ZEPA): Ancares.
Area Protexida Rede Natura 2000 (ENP): Os Ancares-Courel, Cruzul-Agüeira, Ancares.
Zona de Protección do Oso Pardo.

Rexión/Provincia bioxeográfica: Eurosiberiana/Mediterránea.

2.- Documentos oficiales.

Candidatura da Reserva de Biosfera presentada a UNESCO:

Candidatura oficial da Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá presentada ante a UNESCO en el año 2005. (Descarga: IBADER).

Regulamento e Plan de Xestión da Reserva:

Plan de Xestión - 2013

Anuncio relativo ao tramite de participación pública no marco do procedemento para a aprobación do Plan de Acción da Reserva da Biosfera dos Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá. BOP Deputación de Lugo. 182, 09/08/2013. (Descarga: BOP)

Plan de Acción da Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá. Versión final, 31/07/2013 (Descarga: IBADER).

Plan de Xestión - 2023

Macho Benito, A.; Fernández Reija, L.J.; Ferreiro da Costa, J.; Gómez-Orellana Rodríguez, L.; Rodríguez Guitián, M.A.; López Castro, H.; Oreiro Rey, C.; Blanco Sandá, D. (2023). Plan de Xestión da Reserva de Biosfera Os Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia de Suarna e Becerreá (2023). LUGO: TRAGSA – IBADER – Deputación de Lugo. (Descarga: IBADER).

Regulamento dos órganos de xestión

Regulamento dos órganos de xestión da Reserva de Biosfera Os Ancares. B.O.P. de Lugo. 04/04/2011. (Descarga: DP L).

3.- Informes e publicacións

4.- Descripción xeral da Reserva de Biosfera Os Ancares

A Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá ocupa unha superficie de 53.664 ha. Esta Reserva da Biosfera está situada na zona oriental da provincia de Lugo, incluíndo os territorios de 3 concellos: Cervantes, Navia de Suarna e Becerreá.

Desde un punto de vista ambiental, a Reserva presenta un gran interese derivado da gran diferenza de altitude representada e da variedade litolóxica existente. De feito, os seus máis de 1.600 m de desnivel, a orografía e as peculiaridades xeolóxicas propiciaron a conservación dun importante número de depósitos e formas de orixe glaciar e periglacial, formados ao longo dos distintos períodos fríos do Cuaternario. Así, é evidente a presenza de sistemas xeoecolóxicos de alta e media montaña, cuxa dinámica foi modificada pola presenza humana.

En canto á zonificación da Reserva, a zona núcleo representa unha elevada porcentaxe da superficie, que abarca boa parte das serras orientais da Reserva, así como a contorna da aldea de Pintinidoira, mentres que a zona tampón representa case 60% da Reserva.

Unha importante propoción do territorio incluído na Reserva, así como a práctica totalidade dos seus núcleos núcleos, teñen a condición de espazos protexidos e forman parte da Rede Natura 2000, sendo declarados LIC e ZEPA. Tamén teñen a condición de Reserva Nacional de Caza e Zona de Protección do Oso Pardo.

4.1.- PATRIMONIO NATURAL

A montaña dos Ancares atesoura un mosaico único de hábitats naturais. Trátase dunha zona atlántica de alta e media montaña na que destaca a presenza de importantes masas forestais (dominadas por carballos, bidueiros e castiñeiros, especies que van acompañadas de abeleiras, aciñeiras, serbales, arceiras, teixos e acivros) que alberga un gran elenco de hábitats boscosos. Tamén están moi representadas as zonas de matogueira, nas que destacan os breixos secos e as xestas, desempeñando un papel importante na conservación da biodiversidade. Existen nalgúns puntos localizados, carballeiras de alto valor bioxeográfico, como Aciñeiral de Cruzul, ou pequenas faias, como A Pintinidoira. As áreas cuminais acollen a representación máis occidental dos hábitats subalpinos do continente europeo.

Esta variedade de hábitats existentes na Reserva alberga unha abundante diversidade de flora e fauna. No que respecta á flora, existen especies en perigo de extinción como Lycopodiella inundata ou Zygodon conoideus, así como taxons de interese comunitario como Festuca elegans, F. summilusitanica, Narcissus pseudonarcissus subsp. nobilis ou N. asturiensis. Nos grupos de fauna, entre os invertebrados, destaca a presenza do lagostino (Austropotambius pallipes), e na comunidade de vertebrados cabe destacar especies en grave perigo de extinción, como o oso pardo (Ursus arctos*, considerado un prioritario) ou urogallo (Tetrao urogallus).

4.2.- PATRIMONIO CULTURAL E PAISAXE

Dende a prehistoria, destaca o conxunto de túmulos e cámaras megalíticas. Coñécense como mámoas ou medorras, con diferentes variacións dialectais destes nomes, e representan un tipo diferente ás do resto da Península. Destaca tamén o conxunto de castros presentes no territorio, que constitúen a forma de asentamento da poboación desde a Idade do Bronce ata o final da romanización, como o castro de Santa María en Cervantes.

A característica máis salientable do patrimonio histórico e cultural da Reserva é a palloza (representada no seu logotipo), un tipo de vivenda que materializa a pervivencia dunha das formas de habitación máis antigas do contexto europeo.

Destacan tamén os castelos que testemuñan o importante pasado medieval da zona. Destacan os de Doiras, Frades e Quindous, no concello de Cervantes. O conxunto da arquitectura civil complétase con casas, casas-torre e casas señoriais, como a casa torre de Donís e o pazo de Pando, en Cervantes, ou o pazo de Freixís en Navia de Suarna. Tamén hai outros elementos salientables representativos da cultura rural tradicional que se asocian á toponimia propia, como hórreos, muíños, fontes, etc.

Por outra banda, a numerosa arquitectura relixiosa está representada por unha serie de igrexas parroquiais e capelas, case sempre perfectamente integradas no medio físico e distribuídas por todo o territorio. Moitas destas construcións responden a unha tipoloxía específica de igrexas de montaña, cos seus característicos concellos. Destacan as igrexas de Cancelada, Cereixido e San Pedro de Cervantes, en Cervantes.

O patrimonio inmaterial é igualmente importante, aínda que escasamente estudado. Podendo destacar a rica e pouco estudada toponimia do territorio, as numerosas lendas de tradición oral, as festas tradicionais, os oficios tradicionais da zona como serrachíns, carpinteiros, fiandeiras, feirantes, seitureiros, muiñeiros, canteiros ou ferreiros.

4.3.- SOCIOECONOMÍA DA RESERVA

A Reserva da Biosfera ten unha poboación total de 3.252 habitantes, distribuídos maioritariamente por 250 pequenas entidades de poboación espalladas polo territorio.

A estrutura demográfica da poboación caracterízase por un forte envellecemento, baixas densidades de poboación (9,5 habitantes/km2, un valor moi por debaixo da media española, galega e provincial de Lugo), unha elevada dispersión territorial e, sobre todo, un marcado grao de illamento das poboacións, potenciada polo relevo do territorio e a situación periférica dentro da Comunidade Autónoma. O descenso poboacional foi constante ao longo do século XX e comezos do XXI, con varios episodios de emigración masiva ao resto do Estado español ou ao estranxeiro.

Actividades tradicionales

A zona conta cun importante conxunto de prácticas e actividades tradicionais de alto interese etnográfico, como o aproveitamento dos prados seminaturais de montaña e castiñeiros nos soutos (bosques de castiñeiros), así como a apicultura, que posúe algunhas construcións características que protexen as colmeas do oso (cortinas ou albarizas). Aínda que dun xeito moi simplificado, o movemento estacional do gando aínda se realiza durante o verán dende as aldeas ata os pastos de verán, situados nas brañas. Durante séculos, os extensos bosques naturais foron fonte de madeira para diversos usos e oficios, mediante cortas a pequena escala que permitiron manter a mesma ata os nosos días. Pola súa banda, os cultivos hortícolas utilizaron e mantiveron ecotipos propios da zona de montaña, caracterizados pola súa rusticidade.

Por todas isto, cabe citar unha serie de producións agroalimentarias artesanais de gran calidade, entre as que destacan os queixos, os produtos cárnicos, ou os produtos obtidos do medio forestal (mel, castañas ou arándanos, entre outros).

A persistencia destas actividades e producións tradicionais é vital para o mantemento do patrimonio cultural e natural da Reserva.

4.4.- CONTRIBUCIÓN DA RESERVA AO DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE

En canto ás estratexias propias da Reserva para o seu funcionamento, a Deputación de Lugo constituíu no ano 2011 os órganos de xestión da Reserva, integrados por un Órgano Rector (órgano de goberno) e un Órgano de Participación (de carácter consultivo). O dito regulamento establece a composición, finalidade e funcións dos distintos órganos que os compoñen, así como o seu réxime xurídico e económico.

Dende o ano 2013, a Reserva da Biosfera conta cun Plan de Acción aprobado por ambos organismos, tras un proceso de participación pública que permitiu a implicación efectiva da cidadanía na toma de decisións que afectan ao territorio.

Dito Plan define un novo modelo de desenvolvemento sostible que concilie a conservación dos recursos naturais coas actividades económicas e o desenvolvemento da poboación, integrándose con outras políticas de protección da natureza, o uso do solo e outros recursos.

Debido ao notable valor científico das montañas orientais de Lugo, o territorio da Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses foi destinatario de numerosos traballos de investigación sobre os compoñentes da biodiversidade e a xeodiversidade, que se remontan a traballos realizados hai case 200 anos.

Tamén se incluíu a zona da Reserva da Biosfera como elemento de referencia no desenvolvemento de diferentes proxectos financiados pola Unión Europea, o Estado español ou a Comunidade Autónoma de Galicia.

Destacan fundamentalmente os proxectos LIFE+ vinculados á conservación das poboacións de oso pardo do Cantábrico. As especiais características destas montañas convértenas nun ambiente idóneo para o desenvolvemento de enquisas científicas relacionadas coa paleoecoloxía (dinámica da paisaxe), a adaptación ao cambio climático, a xeomorfoloxía, a xeoloxía, a edafoloxía, a botánica, a zooloxía, etc., así como as caracterizaións socioeconómicas e culturais do territorio, como a arqueoloxía, os sistemas de produción rural de montaña, a economía, a socioloxía, a literatura, etc.

Líneas do Plan de Acción
A Xestión adaptativa da Reserva.
B Conservación do patrimonio natural E cultural.
C Comunicación e difusión do patrimonio.
D Promoción dun desenvolvemento rural sostenible.
E Produccións e turismo de calidade.
F Ciencia e desenvolvemento de capacidades.
G Cooperación e asociacións.

4.5.- USO PÚBLICO E TURISMO.

O turismo na Reserva de Biosfera Os Ancares Lucenses é unha actividade que xenera unha notable actividade económica e social dende hai décadas. O valor natural, paisaxístico e cultural destas montañas convierteas nun destino idóneo para o turismo de natureza ó aire libre, abarcando un amplio abanico de actividades, dende deportivas hasta meramente recreativas ou contemplativas.

Aínda así, a oferta de infraestructuras turísticas é escasa en comparación coa potencialidade do territorio e o uso público que de forma habitual se leva a cabo na Reserva, existiendo na actualidade 20 aloxamentos e 40 establecementos donde poder disfrutar da gastronomía da zona.

Co fin de incrementar as accións informativas sobre o territorio incluído na reserva, estase a impulsar unha rede de pequenos centros de recepción e interpretación. Ademais, a zona conta con máis de 30 rutas de sendeirismo que permiten gozar dos valores naturais e etnográficos do territorio.

A Reserva da Biosfera Os Ancares Lucenses é un territorio exemplar en producións tradicionais de calidade, derivadas das actividades elaboradoras e artesanais do territorio: lácteos, produtos cárnicos, produtos hortícolas, mel, arándanos, castañas, etc. Estas prácticas reúnen un rico patrimonio cultural ligado ao coñecemento e ás formas de vida tradicionais das comunidades locais.

A calidade diferenciada destos productos está avalada con Denominaciones de Orixe Protexidas (DOP), como "Cebreiro", ou Indicacións Xeográficas Protexidas (IGP) como "Ternera Gallega", "Lacón Galego", "Castaña de Galicia" E "Mel de Galicia", así como "Botelo Galego" e "Androlla Galega", aínda en tramitación.

Archivos

RB OS ANCARES LUCENSES