Reserva de Biosfera Transfronteriza Gerês-Xurés
1.- Datos básicos
Denominación oficial: Reserva de Biosfera Transfronteriza Gerês-Xurés
Data de declaración: 27 de Maio de 2009.
Superficie total: 258.913,71 ha (Portugal: 195.817,77 ha / España (Galicia): 63.095,94 ha).
Ubicación: España- Portugal.
Municipios: Bande, Calvos de Randín, Entrimo, Lobeira, Lobios y Muíños en Galicia y Arcos de Valdevez, Melgaço, Montalegre, Ponte da Barca y Terras de Bouro en el Norte de Portugal.
Poboación: 10.124 habitantes en España y 66.177 en Portugal.
Entidade xestora en España: Consellería de Medio Rural. Xunta de Galicia. Servizo de Conservación da Natureza.
Dirección: C/ Paseo, 18; 32003 Ourense.
Teléfono: 988 448 048
Correo Electrónico:
parquexures@yahoo.es
parquexures@gmail.com
Figuras de protección:
Parque Nacional da Peneda Gères (Portugal).
Parque Natural Baixa Limia Serra do Xurés (Galicia)
Zona de Especial Conservación (ZEC)
Zona de Espeical Protección para las Aves (ZEPA)
Reservas Biogenética del Consejo de Europa (Portugal).
Rexión/Provincia bioxeográfica: Transfronteiriza Mediterránea e Eurosiberiana.
2.- Documentos oficias
Designación oficial
Incorporación de la Reserva de Biosfera Transfronteriza Gerês-Xurés, en la Red Mundial de Reservas de la Biosfera. Decisión adoptada por el Consejo de Coordinación Internacional (International Coordinating Council - ICC) del programa Hombre y Biosfera (MAB) en el año 2009. (Enlace Base de Datos UNESCO:
UNESCO).
Candidatura da Reserva de Biosfera presentada a UNESCO:
Reza Rodríguez, J.B. & Pereira, H.M. (Dir.). (2008). Propuesta para la creación de la Reserva de la Biosfera Transfronteriza Gerês/Xurés. Documento técnico presentado ante CIC del Programa Hombre & Biosfera de la UNESCO. Xunta de Galicia. CCDRN. ICNB. p 260. (Descarga: IBADER).
Regulamento e Plan de Xestión da Reserva:
1.- Plan de Xestión:
- Anuncio do 10 de marzo de 2016, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza, polo que se comunica a publicación na web da Consellería do Plan de acción da reserva da biosfera transfronteiriza Gerês-Xurés. DOG 62. 01/04/2016. (Descarga: DOG).
- Anuncio do 16 de abril de 2015, da Dirección Xeral de Conservación da Natureza, polo que se acorda someter a participación pública o Plan de acción común da reserva da biosfera transfronteiriza Gerês-Xurés. DOG 80, 29/04/2015. (Descarga: DOG).
- DXCN-ICNF (2015). Plano de Açâo da Reserva da Biosfera Transfronteiriça Gerês-Xures 2015-2020. DXPN (Xunta de Galicia) & ICNF. (s.l.). (Descarga: IBADER).
- 2.- Plan de Xestión:
-
- DXCN-ICNF (2022). Plano de Açâo da Reserva da Biosfera Transfronteiriça Gerês-Xures 2022-2025. DXPN (Xunta de Galicia) & ICNF. (s.l.). (Descarga: IBADER).
3.- Informes e publicacións
4.- Descripción xeral da Reserva de Biosfera Gerês-Xurés
A Reserva da Biosfera Transfronteiriza Gerês-Xurés foi declarada o 27 de maio de 2009, pola UNESCO, e está situada na Comunidade Autónoma de Galicia (España) e a Regiâo Norte (Portugal), abarcando un total de 267.958 ha., de territorio protexido en dous espazos naturais divididos polas fronteiras, pero unidos polas características da natureza e a cultura.
4.1.- PATRIMONIO NATURAL
Fauna
A diversidade de hábitats, a variada flora, e a fisiografía singular desta Reserva permiten reunir, neste territorio, condicións favorables para a manutención dunha gran diversidade de fauna. Exemplo diso son especies como o lobo (Canis lupus), o corzo (Capreolus capreolus), especies de morcegos que posúen o status de ameazado, ou especies de particular importancia como a marta (Martes martes), ou as víboras ( Vipera latastei e Vipera seoanei).
Neste territorio están identificadas 147 especies de aves, moitas das cales son migratorias. Destacan, polo seu status de conservación ou pola súa reducida área de distribución na península ibérica, o aguia real ( Aquila chrysaetos), a choia piquirroja (Pyrrhocorax pyrrhocorax), o bufo real (Bubo bubo), o falcón abelleiro (Pernis apivorus) e a Tarabela norteña ( Saxicola rubetra).
Flora
As diferentes orientacións do relevo, as variacións bruscas de altitude, e a influencia dos climas atlántico, mediterráneo e continental, dan orixe a unha gran diversidade de microclimas. Estes, asociados á constitución esencialmente granítica do chan, crean características particulares, orixinando aspectos botánicos moi especiais, que lle confiren un lugar de referencia en relación coa flora Ibérica, atopando especies que varían desde aquelas características de zonas mediterráneas e subtropicales, ata as que predominan en zonas euro- siberianas e alpinas; así como especies endémicas como o Lirio do Xurés (Iris Boissieri), a timelea (Tymelea broterana) ou a armeria (Armeria humillis Subs. Humillis).
4.2.- PATRIMONIO CULTURAL Y PAISAJE
O territorio da Reserva Transfronteriza Gerês-Xurés foi conquistado polo home hai moito tempo. Excedendo as condicións impostas polo medio, e convivindo en harmonía cos ecosistemas, o Home ocupou este territorio desde tempos remotos, atopando testemuños da ocupación humana que se remonta á Prehistoria, onde os construtores dos monumentos megalíticos usaron os vastos " planaltos", as chairas e as " portelas" para crear espazo sagrados.
De tempos máis recentes, convivimos con numerosos testemuños dunha organización comunitaria, marcada pola necesidade de unión e axuda mutua, mesturado sempre cun vasto patrimonio inmaterial, característico da Galicia de " meigas", esconxuros e lendas. A índole efémera deste patrimonio intanxible faio vulnerable e representa a fonte vital dunha identidade profundamente enraizada na Historia, comprendendo o conxunto de formas da cultura tradicional e popular ou folclórica, é dicir, as obras colectivas que emanan dunha cultura e baséanse na tradición. Estas tradicións transmítense oralmente ou mediante xestos e modifícanse co paso do tempo a través dun proceso de recreación colectiva. Inclúense nelas as tradicións orais, os costumes, as linguas, os rituais, as festas, a medicina tradicional e a farmacopea, as artes culinarias e todas as habilidades especiais relacionadas cos aspectos materiais da cultura.
Valor arquitectónico
Nos cumes máis inaccesibles instaláronse os hábitats fortificados da Idade de Ferro, os Castros.
Vixiantes atentos dun territorio en construción, dominaron este espazo ata a chegada dos romanos, que deixaron aquí numerosos restos dun gran valor arquitectónico e cultural, como os campamentos militares, (Aquis Querquernis e Aquis Originis), e a Via Nova (Vía XVIII - Bracara Agusta con Asturica Augusta).
4.3.- SOCIOECONOMÍA DA RESERVA
A Reserva da Biosfera Transfronteiriza Gerês-Xurés inclúe 1.144 entidades singulares de poboación, onde habitan 76.301 persoas segundo os datos do INE e o IGE (2007).
A nivel municipal, a poboación da Reserva de Biosfera está distribuída nos municipios de Bande, Calvos de Randín, Entrimo, Lobeira, Lobios e Muíños en Galicia; e Arcos de Valdevez, Melgaço, Montalegre, Ponche dá Barca e Terras de Bouro, no norte de Portugal. Os 76.301 habitantes, distribuídos en 2.594,96 Km2 de superficie da Reserva, supoñen unha densidade de poboación de 29,42 Hab/Km2.
Tradicionalmente, nas zonas rurais da Reserva, a poboación dedicábase practicamente na súa totalidade á agricultura, case sempre fundamental para o sustento familiar, producindo todo o necesario para a supervivencia, práctica que segue presente no territorio. Hoxe en día, aínda que diminuíu claramente o pastoreo e a agricultura, as razas autóctonas, como a barrosa, ou a cachena, por exemplo, son aínda importantes fontes de rendemento. Trátase dunha zona que comeza agora a dirixir o seu desenvolvemento cara ao turismo.
4.4.- CONTRIBUCIÓN DA RESERVA AO DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE
Ao tratarse dunha Reserva da Biosfera Transfronteiriza, o esforzo de cooperación entre o territorio, e as entidades de ambos os países, á hora de establecer obxectivos comúns, de definir as prioridades de actuación, e de articular as estratexias de xestión, contribúen a consolidar a imaxe do Parque Tranfronterizo Gerês-Xurés, creado entre o Parque Natural Baixa Limia Serra do Xurés e o Parque Nacional de Peneda Gerês, creado en 1997, formando así unha unidade ambiental de elevada biodiversidade.
Máis que unha designación, a Reserva de Biosfera Transfronteiriza Gerês-Xurés pretende ser o recoñecemento da necesidade dun esforzo común e articulado de salvagarda dos valores de flora, fauna e paisaxe, que comparten as dúas áreas protexidas, promovendo o desenvolvemento económico sostible, e fomentando a participación activa dos actores do territorio, promovendo e demostrando unha relación equilibrada entre as poboacións e a natureza.
4.5.- USO PÚBLICO E TURISMO
Os Centros de Interpretación e Información permiten orientar ao visitante no territorio, e desenvolver a sensibilización adecuada ao coñecemento e conservación do seu patrimonio. Entre as principais actividades ofertadas, destaca o termalismo, sendo unha das actividades turísticas máis antigas da zona. A existencia de augas termais con propiedades terapéuticas fai de Riocaldo, (Galicia), e Caldas do Gerês (Portugal), zonas de gran interese termal e un foco de atracción turística importantísima.
Equipamientos de apoyo
A Reserva de Biosfera conta actualmente con importantes estruturas fundamentais para as funcións de información e atención ao público en xeral, para educación ambiental e sensibilización dos visitantes e da poboación residente (Portas do Parque Nacional, en Portugal, e Centros de Interpretación, en Galicia), así como aulas da natureza e museos. A través dos roteiros de sendeirismo, o visitante pode perderse neste espazo transfronteirizo, esquecendo as fronteiras e mergullándose nun territorio por descubrir.
